SAFLE UCHEL I YMCHWIL PRIFYSGOL BANGOR YNG NGHYMRU A’R DEYRNAS UNEDIG

Mae dementia yn flaenoriaeth fyd-eang o ran iechyd y cyhoedd. Ar hyn o bryd does dim iachâd iddo ac mae'r driniaeth feddygol sydd ar gael yn gyfyngedig. Mae Prifysgol Bangor yn arwain ymchwil ryngddisgyblaethol i ofal dementia sy’n canolbwyntio ar ymyriadau celfyddydau gweledol.

Trwy gyfuniad o hyfforddiant proffesiynol, digwyddiadau cyhoeddus a llwyddiant y canllaw ymarferwyr ar-lein a gynhyrchwyd ar y cyd, ‘Dementia & Imagination’, ar gyfer darparu gwasanaethau celfyddydau ac iechyd, mae llawer o bobl â dementia wedi gwella eu llesiant a’u hansawdd bywyd. Dangosodd gweithwyr gofal proffesiynol well sgiliau a hyder.

Arweiniodd hefyd at well darpariaeth gwasanaeth gofal dementia, gwell canfyddiadau cyhoeddus a dylanwad polisi cyhoeddus gan gynnwys newidiadau i ddarpariaeth gwasanaeth dementia cenedlaethol lle sicrhaodd Age Cymru arian ychwanegol i ymestyn ymyriadau celfyddydol mewn gwasanaeth gofal dementia am ddwy flynedd. Cyflwynodd y gwasanaeth 864 o sesiynau celfyddydol ychwanegol ar draws cartrefi gofal yng Nghymru ac mae cyfanswm o 1840 o sesiynau celf wedi’u darparu i 25% o gartrefi gofal ledled Cymru.

Dangosodd ein hymchwil sut y gwnaeth ymyriadau celfyddydol wella ansawdd bywyd pobl yr effeithir arnynt gan ddementia, gyda £5 o werth cymdeithasol yn cael ei gynhyrchu am bob £1 a fuddsoddwyd. Mae gennym dystiolaeth o welliannau i ofal a darpariaeth gwasanaethau, canfyddiadau’r cyhoedd a dylanwad ar bolisi cyhoeddus. Yn bwysicaf oll, fe wnaeth ein hymchwil alluogi hybu iechyd ac ansawdd bywyd pobl â dementia.

 

Ymchwilwyr

• Yr Athro Gill Windle
• Dr Kat Algar-Skaife
• Dr Carys Jones
• Dr Catrin Hedd Jones

Unedau Academaidd Perthnasol

• Ymchwil Heneiddio a Dementia
• Ysgol Gwyddorau Meddygol ac Iechyd
• Coleg y Gwyddorau Dynol

Mae ymchwil a gafodd ei arwain gan Brifysgol Bangor wedi llywio cynllun gwasanaethau deintyddol y GIG yng Ngogledd Iwerddon a Chymru. Roedd hyn yn cynnwys rhaglenni cenedlaethol i ddiwygio contractau a defnyddio cyllid seilwaith i hyrwyddo 'cymysgedd sgiliau' yng Nghymru.

Gyda 50.2% o oedolion Gogledd Iwerddon a 54.8% o oedolion Cymru yn defnyddio gwasanaeth deintyddol y GIG, amcanion polisi’r ddwy wlad yw cynyddu mynediad at wasanaethau, deintyddiaeth ataliol ac ansawdd y gofal a ddarperir. Mae cymysgedd sgiliau hefyd yn faes polisi allweddol yng Nghymru.

Arweiniodd Prifysgol Bangor asesiad o ddylanwad cymhellion ariannol ar ddarpariaeth ddeintyddol y GIG. Llywiodd y canlyniadau’n uniongyrchol benderfyniadau a wnaed yn y ddwy wlad ynghylch diwygio contractau, a’u helpu i lywio pandemig COVID-19 a chanlyniadau dramatig hynny o ran y gostyngiad mewn gweithgarwch clinigol.

Roedd yr ymchwil yn awgrymu fod Therapyddion Deintyddol yn debyg i ymarferwyr deintyddol cyffredinol o ran eu gallu i gynnal archwiliadau mewn cleifion risg isel; cafodd canlyniadau gwerthusiad y broses eu bwydo'n ôl yn gynnar i Lywodraeth Cymru a helpodd hynny i lywio'r gwaith o ddiwygio contractau'r GIG.

O ganlyniad i’r gwaith hwn, cafodd Prifysgol Bangor ei chomisiynu gan Lywodraeth Cymru i sefydlu Cyfadran Cymru Gyfan ar gyfer Gweithwyr Proffesiynol Gofal Deintyddol, er mwyn gwella ansawdd yr hyfforddiant ar gyfer Gweithwyr Proffesiynol Gofal Deintyddol ledled y wlad.

Mae’r Gyfadran, drwy fanteisio ar ymchwil Prifysgol Bangor, yn datblygu cymwysterau ar gyfer Hylenwyr Deintyddol a Nyrsys Deintyddol ac mae cysylltiadau â’r broses barhaus o ddiwygio contractau'r GIG ledled Cymru. Dechreuwyd y cyfleuster ôl-radd hwn i’r GIG ym mis Ionawr 2020 i “godi gwastad iechyd ataliol a defnyddio sgiliau ataliol y tîm deintyddol cyfan i ddiwallu anghenion cleifion” ledled Cymru. Bellach mae gan y Gyfadran ddau gymhwyster a ddilyswyd gan y Cyngor Deintyddol Cyffredinol a chan Sgiliau Addysg Uwch a Dysgu Gydol Oes yn Llywodraeth Cymru.

Mae ein hymchwil wedi arwain at newidiadau polisi ac at fuddsoddiad strategol yng Nghymru ac wedi llywio polisi diwygio contractau deintyddol yng Ngogledd Iwerddon a Chymru ac wedi helpu i ddarparu newid sylweddol mewn hyfforddiant deintyddol yng Nghymru.”

Ymchwilwyr

• Professor Paul Brocklehurst
• Dr Lynne Williams
• Dr Zoe Hoare

Mae cyrhaeddiad llythrennedd isel yn effeithio ar un o bob pump o bobl ifanc 15 oed yn Ewrop, gyda chanlyniadau i ystod o ragolygon tymor hir, ond gellir ei osgoi gyda diagnosis cynnar o risg ac ymyriadau amserol.

Mae grŵp rhyngwladol o ymchwilwyr dan arweiniad Bangor wedi datblygu Cyfres o Asesiadau Amlieithog o Lythrennedd Cynnar (MABEL) - yr adnodd cyntaf i fod ar gael ar y we, sy'n cynnig cyfres o brofion mewn pum iaith i asesu iaith uniaith, dwyieithog ac ail iaith. Mae 750 o ymarferwyr mewn 22 o wledydd a oedd yn flaenorol heb asesiadau gwrthrychol o ansawdd uchel yn seiliedig ar dystiolaeth i ganfod risg cynnar o fethiant llythrennedd plant wedi cael budd o MABEL ers mis Medi 2019. 

MABEL yw'r unig gyfres amlieithog i asesu dysgwyr uniaith, dwyieithog ac ail iaith o unrhyw gyfuniad o'r ieithoedd MABEL. Yn ogystal, MABEL yw'r unig gyfres ddiagnostig gyda sgorau sy’n seiliedig ar normau sydd ar gael sy'n canolbwyntio'n benodol ar lythrennedd cynnar a sgiliau cysylltiedig mewn Tsiec, Slofac a Chymraeg ac mae bellach yn cael ei ddefnyddio gan amrywiaeth eang o ymarferwyr. 

Ymchwilydd

• Dr Markéta Caravolas

Grwp Ymchwil Gysylltiedig

• Iaith a Datblygiad

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Gwyddorau Dynol ac Ymddygiadol

Coleg Cysylltiedig

• Coleg Gwyddorau Dynol

Mae Prifysgol Bangor yn enwog yn rhyngwladol am ei dylanwad prif ffrwd ar ansawdd cyflwyno rhaglenni sy’n seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar ac mae wedi bod ar flaen y gad yn y gwaith o drosi ymchwil i ymarfer. 

Gall rhaglenni sy’n seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar gynorthwyo pobl i reoli cyflyrau iechyd meddwl tymor hir fel iselder a phryder. Rebecca Crane o Brifysgol Bangor oedd yn arwain datblygiad yr ymyriadau seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar: Meini Prawf Asesu Addysgu (MBI: TAC) - yr unig adnodd sy'n diffinio ac yn asesu elfennau cymhwysedd a chywirdeb addysgu rhaglenni seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar ar sail tystiolaeth - Therapi Gwybyddol Seiliedig ar Ymwybyddiaeth Ofalgar (MBCT) a Lleihau Straen yn Seiliedig ar Ymwybyddiaeth Ofalgar (MBSR).

Gall rhaglenni sy’n seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar gynorthwyo pobl i reoli cyflyrau iechyd meddwl tymor hir fel iselder a phryder. Rebecca Crane o Brifysgol Bangor oedd yn arwain datblygiad yr ymyriadau seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar: Meini Prawf Asesu Addysgu (MBI: TAC) - yr unig adnodd sy'n diffinio ac yn asesu elfennau cymhwysedd a chywirdeb addysgu rhaglenni seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar ar sail tystiolaeth - Therapi Gwybyddol Seiliedig ar Ymwybyddiaeth Ofalgar (MBCT) a Lleihau Straen yn Seiliedig ar Ymwybyddiaeth Ofalgar (MBSR).

Ymchwilwyr

• Dr Rebecca Crane
• Dr Dusanna Dorjee
• Dr Catrin Eames
• Yr Athro Richard Hastings
• Yr Athro Jo Rycroft-Malone
• Yr Athro Ian Russell
• Mrs Heledd Griffiths

Grwp Ymchwil Gysylltiedig

• Ymyriadau, Lles a Seicoleg Glinigol

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Gwyddorau Dynol ac Ymddygiadol

Coleg Cysylltiedig

• Coleg Gwyddorau Dynol

Mae miliynau o blant mewn gwledydd incwm isel a chanolig yn cael addysg annigonol a chosbau llym gan y rhai sy’n gofalu amdanynt. Mae'r rhain yn ffactorau sy’n risg arwyddocaol o ran datblygiad gwael plant.

Mae lleoliadau gofal plentyndod cynnar o ansawdd uchel yn hanfodol er mwyn hybu buddion tymor hir megis cyflawniad addysgol, iechyd meddwl a chorfforol, a ffyniant economaidd cenedlaethau'r dyfodol mewn gwledydd incwm isel a chanolig.

Mae ymchwil ym Mangor wedi arwain at ddwy raglen ymyrraeth hynod effeithiol i wella datblygiad yn ystod plentyndod cynnar mewn gwledydd incwm isel a chanolig.

Y rhaglen gyntaf yw The Irie Classroom Toolbox, rhaglen atal trais plentyndod cynnar sy'n hyfforddi athrawon. Mae Pecyn Irie wedi bod yn fanteisiol i blant, athrawon ac amgylchedd y dosbarth. Mae hyn yn cynnwys gostyngiadau mawr (>65%) mewn trais yn erbyn plant gan athrawon plentyndod cynnar a gostyngiadau mewn problemau ymddygiad plant, a chynnydd yn ansawdd amgylchedd yr ystafell ddosbarth, llesiant athrawon a sgiliau cymdeithasol plant a rheolaeth ataliol. Mae’r Pecyn Irie ar gyfer yr Ystafell Ddosbarth a ddatblygwyd ym Mangor bellach wedi’i fabwysiadu gan Gomisiwn Plentyndod Cynnar llywodraeth Jamaica fel y rhaglen hyfforddi genedlaethol i hyfforddi holl ymarferwyr plentyndod cynnar. Mae hefyd wedi’i gynnwys fel enghraifft o raglen hyfforddi athrawon effeithiol mewn disgyblaeth gadarnhaol gan Sefydliad Iechyd y Byd.

Mae’r ail rhaglen - Grŵp Ymestyn a Dysgu rhaglen magu plant - yn hyrwyddo rhianta ymatebol ac ysgogiad yn y catref. Mae’r rhaglen yma wedi’i haddasu i’w defnyddio mewn saith gwlad ar draws De Asia, y Dwyrain Canol a De America. Er enghraifft mabwysiadwyd y cwricwlwm rhianta grŵp i'w ddefnyddio ym Mangladesh i'w integreiddio i'r rhwydwaith clinigau cymunedol mae o hefyd wedi'i fabwysiadu gan Faer Bogota i'w ddefnyddio gyda theuluoedd bregus gyda phlant o dan ddwy flwydd oed ledled y ddinas. Mae hefyd wedi'i addasu i'w ddefnyddio gyda'r boblogaeth ffoaduriaid yn yr Iorddonen, Libanus a Syria gan y Pwyllgor Achub Rhyngwladol.

Mae ymchwil Bangor i raglenni i ofalwyr plant sy’n seiliedig ar dystiolaeth bellach wedi cyrraedd dros 5,500 o athrawon, dros 7,000 o famau ac wedi bod o fudd i dros 500,000 o blant yn fyd-eang.

Mae’r rhaglen waith hon yn ymwneud â datblygu, gweithredu, gwerthuso a chynyddu ymyriadau plentyndod cynnar i hybu datblygiad plant ifanc mewn gwledydd incwm isel a chanolig. Mae'r gwaith yn rhoi boddhad mawr ac rwy'n teimlo'n freintiedig iawn gweithio mewn partneriaeth â chymaint o gydweithwyr ymroddedig ar draws gwahanol wledydd.

Mae pysgota symudol gwaelod y môr yn darparu 35% o ddalfeydd byd-eang sy'n werth dros £27 biliwn, ond gall achosi difrod ecolegol mawr.

Mae effaith pysgota gwaelod y môr yn aml yn cael ei ystyried yn risg amgylcheddol. Mae ymchwil Bangor wedi darparu offer meintiol ar sail tystiolaeth i asesu effeithiau pysgota gwaelod ar ecosystemau ar lefel ranbarthol a byd-eang.

TMae ymchwil Bangor yn darparu’r offer i amcangyfrif effeithiau pysgota gwaelod ledled y byd, sy’n hanfodol i’r diwydiant pysgota, cyrff cadwraeth, cyrff rheoli a chyrff ardystio i arwain y dewis o fesurau rheoli sydd eu hangen i gyflawni amcanion cynaliadwyedd. Oherwydd yr amcangyfrif hwn o’r gwerthoedd paramedr sy'n berthnasol yn fyd-eang, gellir defnyddio model Bangor ar gyfer pysgodfeydd sy'n brin o ddata, e.e. mwyafrif hemisffer y de.

Mae’r Cyngor Stiwardiaeth Forol yn argymell defnyddio hwn fel y prif ddull o sicrhau gwelyau môr bioamrywiol a gwydn yn eu pysgodfeydd ardystiedig. Mae’r dull wedi ei gymeradwyo gan Gyngor Rhyngwladol Archwilio'r Môr i'w ddefnyddio yng Nghyfarwyddeb Fframwaith Strategaeth Forol yr UE i gyflawni gofynion polisi allweddol, a chafodd ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru i danategu ymgynghoriad a phenderfyniad ar dreillio am gregyn bylchog mewn ardal forol warchodedig.

Fe wnaethom goladu’r holl waith ymchwil presennol a astudiodd effaith treillio ar gynefinoedd gwely’r môr, a chyfosod y corff mawr hwn o ymchwil mewn meta-ddadansoddiad i ddarparu’r amcangyfrifon gorau sydd ar gael o ddisbyddu ffawna gwely’r môr gan dreillio ar y gwaelod a’u cyfraddau adfer. Trwy ddefnyddio’r amcangyfrifon hyn mewn model ecolegol, gallwn ddarparu rhagfynegiadau o effaith rhanbarthol gweithgaredd treillio gwaelod y mae rhanddeiliaid fel MSC eu hangen.

Gwella rhestr allyriadau nwyon tŷ gwydr amaethyddol y Deyrnas Unedig

Mae ymchwil nwyon tŷ gwydr wedi effeithio ar bolisi a diwydiant trwy gynhyrchu ffactorau allyriadau ocsid nitraidd gwlad-benodol newydd.

Mae amaethyddiaeth yn cyfrannu at gynhyrchu nwyon tŷ gwydr trwy allyriadau ocsid nitraidd yn dilyn mewnbynnau nitrogen i bridd, trwy allyriadau methan o anifeiliad a rheoli eu tail, a thrwy garbon deuocsid yn dilyn newid defnydd tir a defnyddio peiriannau sy'n rhedeg ar danwydd ffosil. Fodd bynnag, mae tir amaethyddol hefyd yn cynnig y cyfle i dynnu nwyon tŷ gwydr o’r atmosffer trwy atafaeliad carbon – yn enwedig mawn a gwlyptiroedd.

Arweiniodd Dave Chadwick brosiect consortiwm a ariannwyd >£6.5M gan Defra a’r Gweinyddiaethau Datganoledig i wella’r gydran ocsid nitraidd o restr allyriadau nwyon tŷ gwydr amaethyddol y DU. Nod y prosiect oedd cynhyrchu data allyriadau ocsid nitraidd newydd o’r ystod o fewnbynnau nitrogen i’r pridd (gwrtaith, tail a thail ac wrin a ddyddodwyd gan dda byw sy’n pori) i gyfrannu at ddeilliant data ocsid nitraidd sy’n benodol i wlad i’w ddefnyddio yn y DU. rhestr nwyon tŷ gwydr. Cyflawnwyd hyn trwy fesur fflwcsau ocsid nitraidd o 37 o arbrofion ar raddfa lleiniau maes ledled Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Fe wnaeth tystiolaeth Bangor ostwng cyfraniadau ocsid nitraidd cyfrifedig yn sylweddol ar restr nwyon tŷ gwydr amaethyddiaeth y Deyrnas Unedig ac mae wedi cyfrannu at newidiadau i ganllawiau ar lefel ryngwladol. Dangosodd yr ymchwil hefyd bod methan enterig rŵan yn cynrychioli y cyfran fwyaf o gyfanswm rhestr nwyon tŷ gwydr amaethyddiaeth y Deyrnas Unedig. Mae Bangor hefyd wedi gweithio gyda sectorau cig coch/ a llaeth yng Nghymru i geisio nodi dulliau ymarferol o liniaru allyriadau nwyon tŷ gwydr.

Mae’r rhestr newudd o allyriadau nwyon tŷ gwydr Amaethyddiaeth bellach yn adlewyrchu’n amrywiaeth y DU o reoli hinsoddau, priddoedd a nitrogen, yn ogystal â bridiau anifeiliad y DU a’u diet. Er nad yw’r gostyngiad yng nghyfanswm yr allyriadau nwyon tŷ gwydr sydd wedi deillio o’r dull cyfrifyddu newydd yn cynrychioli lliniaru fel y cyfryw, mae’n golygu bod angen llai o atafaelu carbon i wrthbwyso allyriadau nwyon tŷ gwydr y sector. Mae hyn yn golygu bod mwy o botensial i ddwysáu’n gynaliadwy ar rai tir, gan arbed tir arall sy’n fwy addas ar gyfer darparu gwasanaethau ecosystem eraill, gan gynnwys rheoleiddio hinsawdd drwy atafaelu carbon

Mae ymchwil a ariannwyd gan yr Adran Datblygu Rhyngwladol wedi dangos bod defnyddio strategaeth groesi well, lle mae bridwyr reis yn cymryd mwy o ofal wrth ddewis llinachau cyn eu croesi, yn gwella effeithlonrwydd wrth fridio reis.

Roedd rhaglenni bridio reis yr Adran Datblygu Rhyngwladol yn argymell strategaeth groesi ddwys, yn seiliedig ar y dybiaeth bod gan bob croesiad yr un siawns o lwyddiant, felly mae'r tebygolrwydd o ddod o hyd i groesiad buddiol yn cynyddu gyda phob croesiad.

Gwrthodwyd y dybiaeth hon gan ymchwilwyr Bangor oherwydd ei bod yn seiliedig ar y rhagdybiaeth ryfeddol nad oes gan y bridiwr reis y gallu i ddewis croesiadau sy'n fwy tebygol o lwyddo.

Dangosodd yr ymchwil fod y strategaeth groesi well yn fwy tebygol o lwyddo wrth fridio math amrywogaethol, persawrus ei rawn ac anodd ei fridio, lle na chafwyd rhyw lawer o lwyddiant gyda bridio confensiynol blaenorol yn fyd-eang, a dim llwyddiant o gwbl yn Nepal.

Mae wedi arwain at well math o reis (Sunaulo-Sugandha), sy'n darparu diogelwch bwyd ac incwm i ffermwyr bach Nepal gwerth dros £1 miliwn y flwyddyn. Mae llwyddiant ymchwil Bangor hefyd wedi arwain at newid paradeim yn y Sefydliad Ymchwil Reis Rhyngwladol, a roddodd strategaeth croesi Bangor ar waith yn 2014 mewn project allweddol o’r enw 'Transforming Rice Breeding'.

Mae’r cynnydd yn effeithlonrwydd y Sefydliad Ymchwil Reis Rhyngwladol wedi gwella sefyllfa ffermwyr reis ar draws y byd, gydag amcangyfrif o enillion o £36,770,000 y flwyddyn yn 2020.

Yn fyd-eang, mae'r ymchwil a arweiniwyd gan Fangor wedi cael effaith sylweddol ar weithgarwch rhaglen fridio reis llesiant cyhoeddus y Sefydliad Ymchwil Reis Rhyngwladol. Dangoswyd bod newid i'r strategaeth groesi well o fridio reis yn cynyddu effeithlonrwydd drwy leihau'r adnoddau sylweddol a ddefnyddir ar gyfer croesi, drwy haneru'r tir sydd ei angen ar gyfer tyfu epil croesiadau trwy leihau'r gwastraff a geir o groesiadau aflwyddiannus, a gwella ansawdd y croesiadau.'

Yr Athro John Whitcombe, Athro Emeritws

Mae partneriaeth ymchwil rhwng Prifysgol Bangor a’r World Agroforestry (ICRAF) wedi newid patrwm mewn agronomeg, gan gefnogi trawsnewidiadau amaeth-ecolegol ar dri chyfandir, sydd wedi ei wneud yn fwy brys fyth gan yr argyfwng ym mhrisiau bwyd a gwrtaith o ganlyniad i’r rhyfel yn Wcrain.

Nid oes gan lawer o ffermwyr bach, sydd gyda’i gilydd yn gyfrifol am gyfran fawr o ddiogelwch bwyd y byd, arferion amaethyddol sy’n addas i’w hardal leol ac sy'n adfywio yn hytrach na’n diraddio'r amgylchedd.

Mae defnyddio dull gweithredu Bangor a elwir yn opsiynau yn ôl cyd-destun wedi arwain at newid mawr ym mholisïau ac arferion y sector rhyngwladol, cenedlaethol a phreifat mewn 15 gwlad yn Affrica, Asia ac America Ladin.

Mae OxC yn cefnogi dulliau arloesol lleol gan ffermwyr trwy feithrin y trosglwyddiad i ddulliau ffermio mwy amaeth-ecolegol, gan gynnwys amaeth-goedwigaeth – sef y broses o integreiddio coed mewn caeau a thirluniau ffermio. Mae'r rhain yn gwneud y defnydd gorau o brosesau naturiol, megis sefydlogi nitrogen biolegol, yn hytrach na gorfodi systemau amaethyddol gyda mewnbynnau allanol.

Mae’r opsiynau amaeth-ecolegol amrywiol a chynhwysol ar gyfer cnydau pwysig o ŷd i goffi a coco, sy’n deillio o ganlyniad i’r dull yma eisoes yn diogelu’r cyflenwad bwyd, yn cynyddu incwm ffermydd a gwytnwch amgylcheddol i dros ddwy filiwn o bobl, yn adfer dros 2.5 miliwn ha o dir, trwy fuddsoddiad o dros £101 miliwn mewn projectau sy'n defnyddio’r dull opsiynau yn ôl cyd-destun. 

Ymchwilwyr

• Dr Fergus Sinclair
• Dr Tim Pagella
• Dr Emilie Smith-Dumont

Related Research Group

• Coedwigaeth

Unedau academaidd perthnasol

• Ysgol Gwyddorau Naturiol
• Coleg Gwyddorau'r Amgylchedd a Pheirianneg

Fel y gwelwyd yn ystod y pandemig SARS-CoV-2, mae firysau pathogenig yn fygythiad mawr byd-eang i iechyd a lles pobl. Dros y degawd diwethaf, mae ymchwil ym Mangor wedi datblygu amrywiaeth o offer, technolegau a modelau dadansoddol i gadw golwg effeithiol ar firysau niweidiol yn yr amgylchedd ehangach, gan arwain at safonau diwydiant sy'n seiliedig ar risg.

Gan gydweithio â llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig, mae ein hoffer monitro dŵr gwastraff wedi cael eu mabwysiadu, eu treialu a'u cyflwyno ar raddfa genedlaethol i fonitro achosion o COVID-19 mewn cymunedau cyfan ac i ddarparu system rhybuddio cynnar i amddiffyn isadeiledd cenedlaethol hollbwysig rhag achosion o SARS-CoV-2. Defnyddir yr offer hefyd i gefnogi penderfyniadau i ddangos pa ddinasoedd y dylid eu targedu ar gyfer profion torfol ac maent yn caniatáu gwerthuso llwyddiant mesurau lliniaru COVID-19.

Gyda chyllid gan Lywodraeth Cymru, bu ein hymchwilwyr yn cadw golwg ar sut mae’r pandemig yn esblygu yng Nghymru, yn cefnogi ac yn llywio penderfyniadau polisi iechyd cyhoeddus, ac yn meithrin gallu cenedlaethol i fod yn barod ar gyfer unrhyw bandemig yn y dyfodol. Sylweddolwyd swyddogaeth bwysig y diwydiant dŵr gwastraff ym maes iechyd cyhoeddus cenedlaethol.

Rhagoriaeth wyddonol: Mae Cymru wedi arloesi yn y defnydd o ddŵr gwastraff ar gyfer gwyliadwriaeth COVID-19 ar lefel genedlaethol. Mabwysiadwyd hyn gan Loegr a'i gyflwyno wedyn gan y Cyd-ganolfan Bioddiogelwch mewn 44 o safleoedd, gan godi i 250 erbyn 2021.

Mynychder afiechyd: Y Brifysgol oedd yn gyfrifol am sefydlu rhaglen monitro dŵr gwastraff cenedlaethol ar gyfer COVID-19 a oedd yn cynnwys 20 o safleoedd allweddol ac yn agos at 70% o boblogaeth Cymru. Mae’r rhaglen bellach yn rhan o ddangosfwrdd Armakuni sy'n adrodd ar amlder yr achosion o glefydau cenedlaethol i helpu asiantaethau iechyd cyhoeddus yng Nghymru. Yn ogystal, mae'r gwaith wedi cefnogi profion torfol wedi'u targedu yng Nghymru a Lloegr.

Rhagoriaeth ac effaith ymchwil: Mae ymchwil dŵr gwastraff yn faes newydd iawn a chynhyrchwyd wyth papur ar gyfer cyfnodolion y seilir y rhaglen wyddoniaeth genedlaethol arnynt. Mae'r Brifysgol wedi cyfrannu arbenigedd at ymdrechion cydweithredol rhyngwladol i ddatblygu arfer gorau mewn epidemioleg dŵr gwastraff ledled Ewrop a thu hwnt. Mae'r cyllid hefyd wedi rhoi cyfle i adeiladu ar gryfderau ymchwil yng Nghymru mewn gwyddorau amgylcheddol, gwyliadwriaeth afiechyd a genomeg pathogenau.

Rhagoriaeth ac effaith ymchwil: Mae ymchwil dŵr gwastraff yn faes newydd iawn a chynhyrchwyd wyth papur ar gyfer cyfnodolion y seilir y rhaglen wyddoniaeth genedlaethol arnynt. Mae'r Brifysgol wedi cyfrannu arbenigedd at ymdrechion cydweithredol rhyngwladol i ddatblygu arfer gorau mewn epidemioleg dŵr gwastraff ledled Ewrop a thu hwnt. Mae'r cyllid hefyd wedi rhoi cyfle i adeiladu ar gryfderau ymchwil yng Nghymru mewn gwyddorau amgylcheddol, gwyliadwriaeth afiechyd a genomeg pathogenau.

Mae ymchwil dan arweiniad Bangor wedi dangos effeithiau cymdeithasol negyddol cadwraeth ar rai o'r bobl dlotaf yn y byd.

Mae wedi newid yn sylweddol sut mae llywodraethau, diwydiant a chyllidwyr yn rhoi cadwraeth ar waith: mae un o mwyngloddiau nicel mwyaf y byd (Ambatovy, Madagascar) wedi newid sut mae'n ceisio gwrthbwyso bioamrywiaeth, mae llywodraeth Uganda wedi ymgorffori argymhellion yn ei strategaeth wrthbwyso genedlaethol, ac mae llywodraeth yr Unol Daleithiau wedi defnyddio canfyddiadau ymchwil mewn penderfyniadau am gyllido pwll glo ym Myanmar. .

Ym Madagascar, mae ymchwil dan arweiniad Bangor wedi dylanwadu ar sut mae'r llywodraeth a chyllidwyr yn gweithredu mesurau diogelwch i leihau effeithiau negyddol ardaloedd gwarchodedig ar y tlawd.

Fel rhan o brosiect Forest4Climate&People, mae ymchwilwyr yn gweithio gyda chydweithwyr Malagasi ym Mhrifysgol Antananarivo, i bontio’r bwlch rhwng llunwyr polisi a chymunedau lleol mewn trafodaethau am gadwraeth ac adfer coedwigoedd. Mae coedwigoedd trofannol, fel y rhai ym Madagascar, yn storio carbon sy'n helpu i sefydlogi'r hinsawdd fyd-eang. Mae yna sylw rhyngwladol enfawr felly i'r coedwigoedd hyn a'r cyfraddau uchel o ddatgoedwigo. Yn anffodus, yn aml nid oes gan bobl leol, y rhai yr effeithir arnynt fwyaf gan bolisïau cadwraeth, lais gwirioneddol yn y trafodaethau hyn. Gwnaeth y tîm ffilm sy'n rhoi llais i gymunedau ar gyrion coedwigoedd a'u pryderon a'u hawgrymiadau ynghylch sut y gellid gwella ymdrechion cadwraeth coedwigoedd. Dangoswyd rhan o’r ffilm honno (Voices from the Forest) yn COP26 gan weinidog yr amgylchedd a datblygu cynaliadwy Madagascar.

Mae datblygiad Prifysgol Bangor o’r cymhwysiad rhithrealiti Ocean Rift, un o'r apiau rhithrealiti cyntaf a mwyaf poblogaidd yn y byd, wedi helpu i arwain y diwydiant rhithrealiti byd-eang sydd bellach yn ffynnu, mewn partneriaeth â Samsung, Facebook a Google.

Profiad Realiti Rhithwir (VR) yw Ocean Rift lle mae'r defnyddiwr yn ei gael ei hun mewn byd tanddwr llachar. Mae'n rhoi'r profiad i'r defnyddiwr o nofio gyda chreaduriaid dyfrol amrywiol gan gynnwys dolffiniaid, crwbanod, nadroedd môr, cathod môr, siarcod, morfilod, a hyd yn oed ymlusgiaid cynhanesyddol diflanedig. Mae'r ap yn galluogi defnyddwyr i ddewis o gyfres o gynefinoedd - gall hyn fod yn greigres gwrel neu'n llongddrylliad, neu'n lagŵn, y cefnfor a hyd yn oed Atlantis. Yna gallant ryngweithio â chreaduriaid sydd wedi eu hanimeiddio gan system deallusrwydd artiffisial flaengar iawn a ddatblygwyd yn unswydd ar gyfer y project, lle mae'r creaduriaid wedi eu hanimeiddio yn ymddwyn mewn ffordd sy'n gwneud i chi gredu eu bod yn greaduriaid go iawn.

Mae Ocean Rift wedi bod yn deitl lansio trwy wahoddiad yn unig ar gyfer mwyafrif y prif glustffonau rhithrealiti rhwng 2014 a 2019, gan gynnwys y Samsung Gear VR, Oculus Rift, HTC Vive, Google Daydream, Xiaomi Mi, Oculus Go ac Oculus Quest. Amcangyfrifir ei fod wedi cael ei lawrlwytho tua 1,800,000 o weithiau ac mae’n destun adolygiadau cadarnhaol cyson gan ddefnyddwyr a datblygwyr. Mae’r ap yn seiliedig ar ymchwil sylfaenol i arferion gorau rhithrealiti ac animeiddio gweithdrefnol, gan gynnwys graffeg gyfrifiadurol newydd a thechnegau deallusrwydd artiffisial i gynhyrchu animeiddiad ac ymddygiad naturiol. Mae’r cyd-destun addysg a gofal iechyd rhyngwladol wedi cael budd o’i ddefnyddio.

Mae rhithrealiti wedi tyfu'n gyflym o fod yn dechnoleg newydd i hobïwyr i fod yn ddiwydiant gwerth miliynau o ddoleri.

Mae’r ymchwil a wnaed ym Mhrifysgol Bangor wedi bod ar flaen y gad yn y broses hon.

Yn ystod 2009-2020, datblygodd Grŵp Ymchwil Ynni Cefnfor Prifysgol Bangor ddealltwriaeth arloesol o'r cyfleoedd a'r heriau sy'n wynebu'r diwydiant ynni llanw rhyngwladol wrth drosi ynni o safleoedd ynni llanw 'ail genhedlaeth' llai egnïol.

Mae ymchwilwyr wedi nodi set unigryw o heriau a chyfleoedd yn ymwneud â safleoedd ynni llanw llai egnïol. Mae'r llwythi ar dyrbinau yn y safleoedd hyn yn caniatáu defnyddio dyfeisiau cost is. Hefyd mae mwy o ofod môr ar gael ar gyfer safleoedd ynni is o gymharu â “chanolfannau” ynni uchel, a mwy o gyfleoedd ar gyfer cysylltedd grid. Ond mae safleoedd llai egnïol yn gyffredinol mewn amgylcheddau dyfnach, mwy agored, ac felly caiff yr adnodd ei ddylanwadu gan brosesau tonnau.

O ganlyniad uniongyrchol i’r ymchwil hwn, mae’r diwydiant ynni llanw wedi esblygu drwy ddatblygu dyfeisiau llanw “ail genhedlaeth” llai (100-200kW) sydd bellach yn gystadleuol yn y Deyrnas Unedig, ac wedi creu llwybr ar gyfer datblygiad rhyngwladol drwy ailasesu adnodd ynni llanw gwledydd a ystyrid cyn hyn islaw’r trothwy hyfywedd ariannol.

Mae'r system leoli fyd-eang (GPS) a systemau llywio â lloeren byd-eang eraill (GNSS) wedi eu hymgorffori yn isadeiledd hollbwysig y byd, yn cynnwys awyrennau, llongau, telathrebu a ffonau clyfar. Er gwaethaf dibyniaeth economaidd, cymdeithasol a llywodraethol ar lywio â lloeren ac amseru manwl gywir, mae GNSS yn agored i fethiant a bygythiadau i ddiogelwch. Mae'r Athro David Last, ac aelodau eraill o Grŵp Llywio Radio Prifysgol Bangor, wedi gweithio gyda llywodraethau'r Unol Daleithiau, yr Undeb Ewropeaidd, y Deyrnas Unedig a De Corea i ddatblygu a gweithredu ‘Enhanced Loran (eLoran)’ i fod wrth gefn pe bai GNSS yn methu.

Mae Last a'i dîm wedi bod yn rhan sylfaenol o ddatblygiad rhyngwladol Enhanced Loran (eLoran), a hwy oedd y cyntaf i weithredu prototeip gweithredol ar raddfa fawr yn y Deyrnas Unedig yn 2015. Mae’r system eLoran yn gwasanaethu uwch lywio morwrol a darparu amseru manwl gywir i ddefnyddwyr telathrebu ledled y Deyrnas Unedig a thu hwnt.

Mae llywodraethau'r Deyrnas Unedig, yr Unol Daleithiau a De Corea wedi buddsoddi'n uniongyrchol yn natblygiad technoleg a ddatblygwyd ar y cyd gan Fangor, sydd wedi bod yn rhwyd diogelwch economaidd hanfodol i forwyr a defnyddwyr traws-sector mewn perthynas â masnach ac amddiffyn.

Ymchwilwyr

• Yr Athro David Last
• Dr Paul Williams

Ymchwil Gysylltiedig 

• Cyfrifiadureg a Pheirianneg Electronig

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Cyfrifadureg a Pheirianneg Electronig

Coleg Cysylltiedig

• Coleg Gwyddorau'r Amgylchedd a Pheirianneg

Summary

Mae marchnadoedd gwasanaethau ariannol manwerthu wedi bod yn ganolbwynt cryn sylw rheoleiddio ers amser maith.  Wrth i'r gwasanaethau hyn ddod yn hollbresennol, mae goblygiadau cymdeithasol sylweddol i'r ffordd y mae'r cynhyrchion hyn yn cael eu prisio a'u defnyddio.  /p>

Darparodd yr Athro Ashton yr asesiad cyntaf o'r gosb am deyrngarwch, sef sut mae cwsmeriaid ffyddlon yn talu mwy na chwsmeriaid newydd; a chostau cymhlethdod, sef sut mae darparwyr yn codi prisiau cynhyrchion cymhleth, ym marchnadoedd gwasanaethau ariannol manwerthu'r Deyrnas Unedig. Mae'r canfyddiadau hyn wedi dylanwadu ar reoliadau'r Deyrnas Unedig a’r Undeb Ewropeaidd. Rhoddodd Ashton gyngor ar waith yn ymwneud â chymhlethdod i Gyfarwyddiaeth Gyffredinol Iechyd a Diogelu Defnyddwyr y Comisiwn Ewropeaidd.

Darparodd yr Athro Ashton yr asesiad cyntaf o'r gosb am deyrngarwch, sef sut mae cwsmeriaid ffyddlon yn talu mwy na chwsmeriaid newydd; a chostau cymhlethdod, sef sut mae darparwyr yn codi prisiau cynhyrchion cymhleth, ym marchnadoedd gwasanaethau ariannol manwerthu'r Deyrnas Unedig. Mae'r canfyddiadau hyn wedi dylanwadu ar reoliadau'r Deyrnas Unedig a’r Undeb Ewropeaidd. Rhoddodd Ashton gyngor ar waith yn ymwneud â chymhlethdod i Gyfarwyddiaeth Gyffredinol Iechyd a Diogelu Defnyddwyr y Comisiwn Ewropeaidd. .

Ymchwilwyr

• Yr Athro John  Ashton

Ymchwil Gysylltiedig

• Financial Services: Competition, Conduct and Consumer Protection

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Busnes Bangor

Coleg Academaidd Cysylltiedig

• Y Celfyddydau, Dyniaethau a Busnes

Mae ymchwil Nikolopoulos yn canolbwyntio ar ddadansoddi rhagfynegol gan ddefnyddio'r dull rhagfynegi Theta a ddatblygwyd ganddo. Mae ei ymchwil empirig ym Mhrifysgol Bangor wedi arwain at arbedion effeithlonrwydd sylweddol a gwell penderfyniadau i gwmnïau rhyngwladol trwy wella rhagolygon. Mae modelau rhagfynegi Nikolopoulos wedi cael eu dangos i fod yn gywir ac maent yn cynyddu cyflymder cyfrifiadurol mewn cystadlaethau rhyngwladol. Mae Uber wedi defnyddio modelau Theta Nikolopoulos ledled y byd ers 2017 ar gyfer eu rhagolygon ariannol gydag arbediad effeithlonrwydd o oddeutu USD750,000,000 (04-2020) y flwyddyn. Mae BOSCH ac Amazon Web Services yn defnyddio Theta i ragfynegi gofynion a gwerthiannau cynnyrch. Mae dull Theta Nikolopoulos yn y pecyn rhadwedd R wedi cael ei lawrlwytho dros 6,500,000 o weithiau, sy’n dangos yn amlwg y defnydd ehangach y gwneir ohono. /p>

Ymchwilwyr

• Yr Athro Konstantinos Nikolopoulos

Ysgol Academaidd Cysylltiedig

• Ysgol Busnes Bangor 

Coleg Cysylltiedig

• Y Celfyddydau, Dyniaethau a Busnes 

Ymchwil Cysylltiedig

• Ymchwil Busnes

Bu i ymchwil ym Mhrifysgol Bangor gefnogi newid rheoliadol sylweddol mewn ffioedd cyfnewid a ffioedd masnachwyr cardiau talu yn yr Undeb Ewropeaidd rhwng 2013 a 2016. Roedd derbyn llwyfannau talu cardiau gan ddeiliaid cardiau a masnachwyr yn hanfodol i gynyddu defnydd o daliadau electronig yn yr Undeb Ewropeaidd er mwyn integreiddio systemau talu ar gyfer gwledydd yr Undeb Ewropeaidd. Trwy ddangos y byddai gostwng ffioedd cyfnewid a disgownt masnachwyr yn fuddiol i bawb a thrwy ddarparu tystiolaeth sy'n hanfodol i benderfyniadau'r Undeb Ewropeaidd sy'n ymwneud â newidiadau rheoliadol, arweiniodd ymchwil Carbo-Valverde at ffioedd yn cael eu gostwng o fis Mehefin 2015. Roedd y newidiadau hyn o fudd i'r holl fasnachwyr sy'n defnyddio taliadau electronig, a phob deiliad cerdyn a sefydliad ariannol ledled Ewrop, gydag arbedion blynyddol rhwng 2015 a 2017 o EUR1,200,000,000 (03-2020) i fasnachwyr yn yr Undeb Ewropeaidd ac EUR587,000,000 (03-2020) i ddefnyddwyr yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r canfyddiadau hefyd o fudd uniongyrchol i awdurdodaethau eraill y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.

Ymchwilwyr

• Santiago Carbo-Valverde

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Busnes Bangor

Coleg Cysylltiedig

• Y Celfyddydau, Dyniaethau a Busnes

Ymchwil Gysylltiedig

• Ymchwil Busnes

Mae ymchwil i wyliadwriaeth (‘veillance’ term ysgolheigaidd ar gyfer cydwylio) wedi tynnu sylw at y niwed i ddinasyddion sy'n deillio o broffilio digidol gan gyrff gwladol a masnachol gan gynnwys torri preifatrwydd a chael eu targedu gyda gwybodaeth anwir.

Yn dilyn datgeliadau gan Edward Snowden, chwythwr chwiban Asiantaeth Diogelwch Cenedlaethol yr Unol Daleithiau, o wyliadwriaeth dorfol arferol o gyfathrebiadau digidol pobl gan asiantaethau cudd-wybodaeth i nodi bygythiadau diogelwch, daeth y mater hwn yn bryder cyhoeddus ehangach.

Mae’r ymchwil hon yn galluogi cymdeithas sifil i ddatblygu gwell dealltwriaeth o sut i wneud cyrff gwladol a masnachol cyfrinachgar yn atebol yn gyhoeddus.

O dan y term ymbarél gwyliadwriaeth (veillance), fe nododd yr ymchwil dair proses glir o gyd wylio, a dealltwriaeth o'i ddynameg grym sy’n cynnwys:

• gwylio o safleoedd o bŵer (gwyliadwriaeth),
• gwylio o safleoedd o ddiffyg grym, gan gynnwys cyfoedion yn gwylio’i gilydd a gwylio'r gwylwyr i'w dal yn atebol (iswyliadwriaeth), a
• rhwystro rhag gwylio (gwrthwyliadwriaeth).

Mae'r ymchwil wedi dylanwadu ar amrywiaeth o randdeiliaid a llunwyr polisi cenedlaethol a rhyngwladol yn uniongyrchol, gan gynnwys senedd y Deyrnas Unedig; yr Undeb Ewropeaidd; Goruchaf Lys India a Goruchaf Lys Jamaica; Uchel Lys De Affrica; arferion newyddiadurwyr proffesiynol o Brydain ac Iwerddon; sefydliadau anllywodraethol; a'r cyhoedd yn ehangach trwy sylw yn y cyfryngau yn fyd-eang.

Mae gwyliadwriaeth y wladwriaeth a masnachol o gyfathrebiadau digidol yn gymhleth ac yn haniaethol, nid oedd llunwyr polisïau, llunwyr deddfau, cymdeithas sifil a’r cyhoedd yn ymwybodol o sut mae eu ymddygiad ar-lein yn bwydo’r arferion hyn. Roeddent hefyd yn aneglur sut i wrthsefyll a/neu ddal sefydliadau a oedd yn ymgymryd â gwyliadwriaeth yn atebol yn gyhoeddus. Cafodd ymchwil Prifysgol Bangor effaith ar gyrff cenedlaethol a rhyngwladol drwy dynnu sylw at yr hyn sy'n achosi’r cyfryw ‘wyliadwraeth’, a phroblemau gyda ‘gwyliadwraeth’ o’r fath, gan gynnwys yr anghydbwysedd pŵer a thrwy hynny arwain a galluogi atebion mwy gwybodus

Mae ymchwil o Brifysgol Bangor ar 'Ddeallusrwydd Artiffisial Emosiynol' (Emosiynol AI) wedi datgelu angen dybryd a byd-eang i ystyried agweddau moesegol datblygiad technolegau sy'n mesur ac yn rhyngweithio â chyflyrau affeithiol ac emosiynol.

Mae'r ymchwil wedi dylanwadu ar lywodraethu, polisïau, modelau busnes ac arteffactau creadigol wrth ddylunio a chymhwyso technolegau newydd byd-eang.

Dyma rai o’r effeithiau: cyd-greu meincnodau moesegol cyntaf y byd ar gyfer deallusrwydd artiffisial emosiynol gyda rhanddeiliaid yn yr Unol Daleithiau; dylanwadu ar safonau a phrotocolau dylunio byd-eang ar gyfer emosiynau a thechnolegau sy'n seiliedig ar effaith; egluro hawliau preifatrwydd digidol i Uchel Gomisiynydd y Cenhedloedd Unedig dros Hawliau Dynol; distyllu safbwyntiau aml-randdeiliad i ddylanwadu ar benderfyniadau am foeseg deallusrwydd artiffisial emosiynol i adrannau Llywodraeth y Deyrnas Unedig, rheoleiddwyr a chwmnïau yn yr Unol Daleithiau/y Deyrnas Unedig; a llunio rhaglen gŵyl ryngwladol, ysbrydoli artistiaid a hysbysu dinasyddion.

Wrth i ni ddechrau rhyngweithio â thechnolegau trwy gyfrwng y corff a dimensiynau personol bywyd dynol, mae'r ymchwil hwn yn helpu i ddatrys sut y gellir siapio'r technolegau hyn i wasanaethu, gwella a difyrru, yn hytrach na manteisio’.

Research into the diets of soldiers has demonstrated that illness, injury and underperformance are significantly influenced by deficits in the soldiers’ diet. This has led to a change in Army policy, implementing additional dietary energy and vitamin D intake.

Mae ymchwil i ddiet milwyr wedi dangos bod salwch, anafiadau a thanberfformiad yn cael eu dylanwadu'n sylweddol gan ddiffygion yn neiet milwyr. Mae hyn wedi arwain at newid ym mholisi'r Fyddin, gyda milwyr yn cael egni dietegol a fitamin D ychwanegol. Dangosodd tîm Bangor fod hyfforddiant milwrol caled yn gwanhau'r system imiwnedd ac yn cynyddu achosion o heintiau ymysg recriwtiaid y Fyddin o gymharu â grwpiau rheolydd sy'n cyfateb o ran oedran. Dangoswyd bod 7% o recriwtiaid wedi dioddef o leiaf un haint a gafodd ddiagnosis gan glinigwyr yn ystod hyfforddiant cychwynnol y Fyddin, gyda phob haint yn arwain at golli tri diwrnod o hyfforddiant ar gyfartaledd. Dangosodd hefyd fod gofynion corfforol caled hyfforddiant y Fyddin yn cynyddu'r risg o anaf cyhyrysgerbydol gan arwain at golli rhagor o ddiwrnodau hyfforddi ac athreuliad meddygol, ar gost ariannol sylweddol. Dangosodd astudiaethau labordy a maes dilynol fod maethiad annigonol wedi'i nodi fel cyfrannwr pwysig ac arwyddocaol at gynyddu achosion o heintiau ac anafiadau cyhyrysgerbydol yn ystod hyfforddiant milwrol caled. Canfu ymchwil pellach nad oedd milwyr a oedd yn cael ychwanegion hyfforddi llawn egni bob nos fel 'pedwerydd pryd' yn dioddef effeithiau andwyol hyfforddiant ar gyfansoddiad y corff, perfformiad corfforol, imiwnedd ac iechyd esgyrn fel oedd yn digwydd gyda diffyg egni. Gwelodd ymchwil ar statws haearn a fitamin D recriwtiaid gwrywaidd a benywaidd hefyd fod recriwtiaid â lefelau annigonol o fitamin D yn perfformio’n waeth yn gorfforol, fod ganddynt imiwnedd is a'u bod yn fwy tebygol o ddioddef heintiau resbiradol ac anafiadau na'r rhai oedd â lefelau uchel o fitamin D. O ganlyniad comisiynwyd y tîm i ddatblygu ac ymchwilio i effeithiolrwydd ychwanegu fitamin D yn ystod y gaeaf. Dangosodd yr ymchwil hwn fod ychwanegu fitamin D yn effeithiol o ran lleihau heintiau a thrwy sicrhau lefelau digonol o fitamin D mewn bron pob recriwt [mwy na neu'n hafal i 95%] roedd hyn yn sail wybodaeth i roi’r dosau cywir o ychwanegion i’r Fyddin at y dyfodol.

Mae gan y Fyddin Brydeinig ddyletswydd gofal tuag at ei holl filwyr, sy'n cynnwys darparu maeth digonol a phriodol. Gwnaeth ein hymchwil ar ran y Fyddin Brydeinig ddangos fod diffygion yn neiet y recriwtiaid yn rhannol gyfrifol am salwch, anafiadau a thanberfformiad yn ystod hyfforddiant milwrol. Nodwedd gyson yn yr holl waith hwn yw bod yr effeithiau buddiol wedi digwydd adeg yr ymchwil, a bod polisi maeth wedi newid er budd y Fyddin a’i phersonél.

Mae ymchwil i broffil datblygu athletwyr mwyaf llwyddiannus y Deyrnas Unedig wedi arwain at newidiadau yn null UK Sport o ymdrin â rhaglenni datblygu talent.

Mae ymchwil i broffil datblygu athletwyr mwyaf llwyddiannus y Deyrnas Unedig wedi arwain at newidiadau yn null UK Sport o ymdrin â rhaglenni datblygu talent. Cymharodd ymchwil a arweiniwyd gan Fangor fywydau athletwyr uwch elitaidd sy’n ennill medalau’n rheolaidd â bywydau athletwyr cyfatebol, nad ydynt yn ennill medalau. Y cyfranogwyr oedd 32 o gyn-Olympiaid Prydain Fawr. Roedd un ar bymtheg o'r rhain yn athletwyr uwch elitaidd a oedd wedi ennill sawl medal aur mewn mwy nag un bencampwriaeth fawr, megis y Gemau Olympaidd neu Bencampwriaethau'r Byd. Roedd yr un ar bymtheg athletwr elitaidd arall yn athletwyr rhyngwladol a oedd yn cael eu cyllido a oedd wedi ennill medalau pencampwriaeth ond nid mewn pencampwriaethau mawr.

Datgelodd y canlyniadau wahaniaethau pwysig rhwng y ddau grŵp o ran newidynnau demograffig, ymarfer, hyfforddiant a hanes cystadleuaeth, a phrofiadau seicogymdeithasol, datblygiad a phersonoliaeth.

Roedd athletwyr uwch elitaidd yn fwy tebygol nag athletwyr elitaidd o fod wedi dioddef digwyddiad bywyd negyddol sylweddol yn ystod eu datblygiad; o fod yn ddidostur ac yn hunanol, ac yn obsesiynol ac yn berffeithydd, yn canolbwyntio ar feistrolaeth a chanlyniad; yn defnyddio dulliau paratoi llwyr a/neu agwedd wrthffobig er mwyn cynnal lefelau uwch o berfformiad dan bwysau; dod yn ôl o anawsterau perfformiad difrifol fel oedolyn a chael 'trobwyntiau' gyrfa sylweddol a arweiniodd at fwy o benderfyniad i ragori; mwy o arallgyfeirio ynghyd ag ymarfer a chystadlaethau chwaraeon-benodol helaeth yn ystod eu hieuenctid; a gwelliant parhaus mewn perfformiad dros fwy o flynyddoedd fel oedolyn.

TDarparodd yr ymchwil hwn feincnod rhyngwladol ar gyfer ymchwil i adnabod talent a datblygu. Mae canfyddiadau Project Enillwyr Medalau Prydain Fawr wedi arwain at fwy o fuddsoddiad mewn gwybodaeth am chwaraeon a chasglu data ynglŷn ag athletwyr elitaidd posib. Mae’r newidiadau hyn wedi cael canlyniadau pellgyrhaeddol o ran gallu cyrff llywodraethu cenedlaethol i archwilio eu data am dalent, cynnal cynadleddau achos am eu hathletwyr elitaidd posib a chynllunio rhaglenni datblygu talent fwy priodol.

Mae ymchwil a wnaed gan Brifysgol Bangor mewn dau broject a ariannwyd gan yr AHRC ar 'Deithwyr Ewropeaidd i Gymru: 1750-2010' yn cynnwys darganfod, astudio a dehongli bron i 500 o hanesion gan deithwyr o bob rhan o Ewrop.

Mae ymchwil a wnaed gan Brifysgol Bangor mewn dau broject a ariannwyd gan yr AHRC ar 'Deithwyr Ewropeaidd i Gymru: 1750-2010' yn cynnwys darganfod, astudio a dehongli bron i 500 o hanesion gan deithwyr o bob rhan o Ewrop.

Mae gweithgareddau ymgysylltu cyhoeddus helaeth gan gynnwys arddangosfa deithiol, creu deunyddiau addysgol sydd ar gael am ddim ac amrywiaeth o adnoddau ar-lein wedi helpu pobl i ddeall Cymru yn well. Drwy’r ymchwil darparwyd adnoddau hollol newydd ar gyfer astudio Cymru, gan ehangu ar weithiau teithio i gynnwys mwy na phortreadau Saesneg eu hiaith yn unig o Gymru. Gan weithio gyda phartneriaid treftadaeth ar y wefan ‘Taith i'r Gorffennol', llwyddwyd i greu adnoddau amlgyfrwng sy'n cynnwys llwybrau thematig a phrofiad rhithrealiti o Abaty Tyndyrn. Mae’r adnoddau hyn oll wedi'u defnyddio fel enghreifftiau o arfer da gyda sefydliadau treftadaeth eraill ledled y DU.

Roedd yr ymchwil a ddeilliodd o hyn hefyd yn cynnwys y llyfr cywaith 'Hidden Texts, Hidden Nation', sy'n gwneud cyfraniad gwreiddiol i astudiaethau ysgrifennu teithio, gan roi golwg newydd sbon ar Gymru. Mae creu cronfa ddata o destunau teithio anghofiedig neu anhysbys am Gymru mewn amrywiol ieithoedd Ewropeaidd o fudd i ymchwilwyr a oedd yn paratoi’r cais buddugol i gydnabod Diwydiant Llechi Gogledd Cymru fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO. Mae Govannon Consultancy, a gydlynodd y cais ynghyd â Chyngor Gwynedd, yn honni bod yr ymchwil hwn wedi cyfoethogi'r cais yn fawr.

Mae’r ymchwil wedi gwella’r ddealltwriaeth o Gymru fel cyrchfan deithio i dwristiaid a’r sector twristiaeth, gan ddarparu deunyddiau hyrwyddo newydd a ddosbarthwyd gan lawer o randdeiliaid gan gynnwys Croeso Cymru.

Cynhaliwyd yr ymchwil hwn ar y cyd â Phrifysgol Abertawe a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru.

Mae ymchwil ym Mhrifysgol Bangor wedi datblygu’n sylweddol y ddealltwriaeth o’r defnydd a wneir o’r Gymraeg a throsglwyddiad iaith gan gael effaith ar bolisi iaith Llywodraeth Cymru mewn nifer o sectorau.

Fel rhan o ymchwil dan arweiniad Prifysgol Bangor dadansoddwyd y defnydd a wneir o’r Gymraeg mewn cymdeithas gyda phwyslais ar ddeall sut mae siaradwyr Cymraeg yn defnyddio’r Gymraeg a’r rhwystrau sy’n effeithio ar ddefnydd iaith mewn cymunedau. Mae dealltwriaeth o’r fath yn hanfodol er mwyn gweithredu strategaethau cynllunio ieithyddol effeithiol i greu cymunedau Cymraeg cynaliadwy a gweithredu mewn cymunedau lle mae angen cymryd camau penodol i adfywio’r iaith.

Bu ymchwilwyr hefyd yn edrych ar rôl dwyieithrwydd ac addysg oddi fewn i’r agenda adfywio ieithyddol yng Nghymru. Crëwyd e-adnoddau arloesol i uchafu dilyniant ieithyddol yn y maes addysgol.

Mae’r ymchwil hwn wedi dylanwadu’n sylweddol ar flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ym maes cynllunio ieithyddol ac wedi cyfrannu at y dystiolaeth sydd ar gael. Yn ogystal, deuir ar ofyn yr ymchwilwyr yn rheolaidd i roi mewnbwn arbenigol i adroddiadau a gwerthusiadau allweddol Llywodraeth Cymru, er enghraifft, Gwerthusiad Proses Cymraeg i Blant: Adroddiad Terfynol.

Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cyfeirio’n rheolaidd at yr ymchwil hwn i gefnogi penderfyniadau ac i hysbysu cyrff cyhoeddus y mae’n ofynnol yn gyfreithiol iddynt gadw at Safonau’r Gymraeg. Mae’r ymchwil hwn yn sail i adroddiad a luniwyd ar y cyd sy’n asesu’r defnydd o’r Gymraeg yn y sector gwirfoddol yng Nghymru y cyfeirir ato yn sesiynau hyfforddi Comisiynydd y Gymraeg ar gyfer sefydliadau’r trydydd sector.

Un o’r datblygiadau allweddol sy’n deillio o’r ymchwil hwn yw pecyn hyfforddi a gynhyrchwyd ar y cyd sy’n cefnogi gwaith y Mentrau Iaith i hybu’r defnydd o’r Gymraeg yn y gymuned. Mae’r pecyn yn cynnwys enghreifftiau gwerthfawr o raglenni arloesol y gellir eu haddasu i weithio mewn cymunedau amrywiol yng Nghymru.

Nododd yr ymchwil hwn hefyd yr angen am ragor o ddeunyddiau Cymraeg ar gyfer plant yn eu harddegau a phobl ifanc, gan arwain at ddatblygu deunyddiau Cymdeithaseg cyfrwng Cymraeg amlgyfrwng unigryw a therminoleg safonol newydd. Defnyddir y rhain i addysgu Lefel A, Bagloriaeth Cymru, a Chymdeithaseg ar lefel gradd ledled Cymru.

Mae ein hymchwil wedi cael effaith ar feysydd polisi iaith allweddol Llywodraeth Cymru, yn cynnwys y defnydd o’r iaith yn y gymuned a throsglwyddiad iaith rhwng cenedlaethau lle mae canfyddiadau ymchwil wedi dylanwadu ar y modd y mae Llywodraeth Cymru a swyddfa Comisiynydd y Gymraeg yn mynd ati i adfywio'r Gymraeg yn barhaus fel yr amlinellir yn y strategaeth iaith gyfredol, Cymraeg 2050

Mae ymchwil wedi ei gynnal gan Brifysgol Bangor ym maes technoleg iaith ar gyfer y Gymraeg fel iaith lai ei hadnoddau wedi galluogi datblygiad adnoddau ar-lein, wedi trawsnewid y defnydd o’r Gymraeg mewn ystod eang o amgylcheddau digidol, wedi helpu cwmnïau i ddatblygu cynnyrch newydd, ac wedi dylanwadu ar bolisi yng Nghymru ac yn fyd-eang.

Uned Technolegau Iaith Prifysgol Bangor oedd yn gyfrifol am ddatblygu Cysgliad – pecyn meddalwedd sy’n cynnwys gwirydd gramadeg a sillafu Cymraeg Cysill yn ogystal â chasgliad Cysgeir o eiriaduron. Soniodd Comisiynydd y Gymraeg fod Cysgliad wedi helpu pobl i fagu hyder wrth ysgrifennu Cymraeg yn ogystal â bod yn gymorth hanfodol ym myd addysg, i gyfieithwyr a gweinyddwyr proffesiynol. Caiff yr offer hyn eu defnyddio bob dydd yng Nghymru ac mae Comisiynydd y Gymraeg wedi gorchymyn pob awdurdod cyhoeddus i osod Cysgliad ar eu cyfrifiaduron./p>

Yn 2020, noddodd Llywodraeth Cymru drwyddedau Cysgliad am ddim ar gyfer y cyhoedd, ysgolion a busnesau bach a chanolig i helpu yn ystod pandemig COVID-19. Yn ystod chwe mis cyntaf y cynnig, lawrlwythwyd 4,125 o drwyddedau ychwanegol am ddim. Ers mis Awst 2013, mae'r Ap Geiriaduron, gan gynnwys Geiriadur Termau'r Coleg Cymraeg, wedi'i lawrlwytho mwy na 274,260 o weithiau.

Gyda llawer o bobl yng Nghymru yn defnyddio dyfeisiau fel Alexa a Siri yn Saesneg, mae datblygiad y cynorthwyydd llais Macsen wedi creu posibiliadau newydd i ddefnyddio technoleg lleferydd yn y Gymraeg yn yr un modd. Gellir gofyn i Macsen wneud tasgau amrywiol neu ofyn am wybodaeth, er enghraifft, i roi’r golau ymlaen neu i ffwrdd, i gael y newyddion, y tywydd, chwarae cerddoriaeth bandiau Cymraeg, neu gyrchu gwybodaeth o fersiwn Gymraeg Wicipedia.

Mae ymchwil Yr Uned Technolegau Iaith mewn technoleg lleferydd Cymraeg wedi gwella bywydau Cymry Cymraeg sydd ar fin colli eu gallu i siarad o ganlyniad i afiechydon fel clefyd niwronau motor neu ganser y gwddf. Trwy bartneriaeth gyda’r GIG yng Nghymru, creodd yr Uned Technolegau Iaith lwyfan sy’n galluogi cleifion, gyda chymorth therapyddion lleferydd, i greu eu llais synthetig personol eu hunain yn Gymraeg ac yn Saesneg. Roedd y project yn destun rhaglen ddogfen 'Achub Llais John' a dyfarnwyd Gwobr Rhoi Llais iddo yn 2019 gan Goleg Brenhinol y Therapyddion Lleferydd ac Iaith.

Mae ymchwil Yr Uned Technolegau Iaith hefyd wedi arwain at weithio gyda chwmnïau lleol i wella cynhyrchion a gwasanaethau presennol a datblygu cynhyrchion a gwasanaethau newydd. Er enghraifft, cafodd cwmni cyfieithu yng Nghaernarfon fudd o ymchwil yr Uned Technolegau Iaith i greu eu meddalwedd cyfieithu peirianyddol eu hunain.

Mae ymchwilwyr yr Uned Technolegau Iaith wedi gwasanaethu fel cynghorwyr ar Fwrdd Technoleg Iaith Gymraeg Llywodraeth Cymru, gan helpu i lywio’r dull o adfywio iaith drwy dechnolegau iaith. Buont hefyd yn cynghori menter LT4All UNESCO a Phenderfyniad Senedd yr UE ar Gydraddoldeb Iaith yn yr Oes Ddigidol, a basiwyd yn llwyddiannus.

Mae ymchwil arloesol i gyfieithu, ysgrifennu creadigol a beirniadu barddoniaeth Saesneg o Gymru wedi dylanwadu ar ymarfer creadigol ac wedi codi ymwybyddiaeth cynulleidfaoedd lleol a rhyngwladol o lenyddiaeth ddwyieithog Cymru.

Daw’r cysylltiad rhwng cyfieithu, dealltwriaeth ryngddiwylliannol a chreadigrwydd llenyddol i’r amlwg yn nofelau Alys Conran, ym marddoniaeth Zoë Skoulding a’i hymchwil i gyfieithu barddoniaeth fel ymarfer creadigol, ac ym marddoniaeth a gweithiau beirniadol Carol Rumens.

Mae ymchwil ym Mhrifysgol Bangor wedi cynyddu ymwybyddiaeth o sut mae cyfieithu, fel pwnc ac ymarfer, yn fodd i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'u diwylliant. Mae cyfieithu hefyd yn ffordd o ddatblygu dealltwriaeth newydd o hunaniaeth, iaith a diwylliant deuol, a chyffredin, Cymru. Amlygodd y sylw yn y cyfryngau y ffaith fod cyhoeddi Pigeon, nofel gyntaf Alys Conran, yn ddwyieithog, ynghyd â’r derbyniad a gafodd y nofel, yn meithrin creadigrwydd trawsddiwylliannol, ac mae Llenyddiaeth Cymru bellach yn ei defnyddio fel enghraifft o sut mae gwobr Llyfr y Flwyddyn yn 'cynyddu gwerth canfyddedig llenyddiaeth o Gymru ymhlith dinasyddion Cymru a gwledydd eraill'.

Mae dylanwadau trawsddiwylliannol a dealltwriaeth ddiwylliannol yn ganolog i gerddi Rumens. Mae casgliad Rumens o gerddi wedi ei gyhoeddi yn UDA ac mae ei blog wythnosol ar gyfer y Guardian Online yn cael dylanwad rhyngwladol. Mae’r blog yn cysylltu â rhwydweithiau barddonol byd-eang, ac yn cyflwyno barddoniaeth o ddiwylliannau eraill yn aml. Caiff ei drafod ar y cyfryngau cymdeithasol gan feirdd a darllenwyr barddoniaeth ar draws y byd Saesneg ei iaith. Mae’r hyn a ddewisa a’i thrafodaeth fanwl o gerddi unigol wedi eu llywio gan ei gwaith proffil uchel fel bardd a chyfieithydd. Mae’n amlygu gallu’r cyfryngau ar-lein a’r cyfryngau cymdeithasol i fynd y tu hwnt i ffiniau cenedlaethol, gan ysgogi trafodaeth rhwng darllenwyr anacademaidd barddoniaeth a chyfieithiadau barddoniaeth ar sawl cyfandir. Mae hefyd yn archwilio gyda phlant ysgol trwy gyfrwng darlithoedd ac mae wedi'i chynnwys fel rhan o faes llafur TGAU Llenyddiaeth Saesneg yr AQA ers 2017.

Gan weithio yn Saesneg yng nghyd-destun dwyieithog Cymru, mae ymchwilwyr Prifysgol Bangor wedi ymgysylltu â chynulleidfaoedd ledled y byd trwy lwyfannau o fri lleol, rhyngwladol a rhithiol. Mae eu hymchwil sy’n seiliedig ar ymarfer yn adlewyrchu ac yn cryfhau cysylltiadau trawsddiwylliannol trwy ysgrifennu creadigol a beirniadaeth.

Roedd project Hidden Rivers Skoulding, a ffurfiai broject Cyfrif Cyflymydd Effaith yr ESRC, yn cynnwys bobl leol yn ail-fapio Bangor trwy gyfrwng teithiau cerdded barddonol ar hyd afon danddaearol Adda. Yn eu plith roedd grwpiau megis Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru a disgyblion Ysgol Glanadda. Cyfrannodd sylwadau gan bobl leol, yn Gymraeg a Saesneg, am eu canfyddiadau newydd at ddilyniant o gerddi cydweithredol yn ei chasgliad Footnotes to Water. Enillodd Wobr Barddoniaeth Llyfr Cymraeg y Flwyddyn yn 2020.Grym y gwaith, fel y nodwyd yn Poetry Wales gan Dai George, yw bod pobl leol, yn ganolog i’r broses greadigol wrth iddynt weld eu dinas o safbwynt newydd. ae'n dangos y newid yn eu hymateb i'r ddinas a daw’r llais hwn o’r testun ei hun, yn enwedig yn 'Walking the Adda: A Collaboration', sef cerdd ryddieithol a luniwyd yn gyfan gwbl o blith sylwadau dinasyddion Bangor Cafodd hyn ei adlewyrchu ymhellach mewn perfformiad cyhoeddus poblogaidd o'r gwaith a ddeilliodd o hynny.

Roedd project Hidden Rivers Skoulding, a ffurfiai broject Cyfrif Cyflymydd Effaith yr ESRC, yn cynnwys bobl leol yn ail-fapio Bangor trwy gyfrwng teithiau cerdded barddonol ar hyd afon danddaearol Adda. Yn eu plith roedd grwpiau megis Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru a disgyblion Ysgol Glanadda. Cyfrannodd sylwadau gan bobl leol, yn Gymraeg a Saesneg, am eu canfyddiadau newydd at ddilyniant o gerddi cydweithredol yn ei chasgliad Footnotes to Water. Enillodd Wobr Barddoniaeth Llyfr Cymraeg y Flwyddyn yn 2020.Grym y gwaith, fel y nodwyd yn Poetry Wales gan Dai George, yw bod pobl leol, yn ganolog i’r broses greadigol wrth iddynt weld eu dinas o safbwynt newydd. ae'n dangos y newid yn eu hymateb i'r ddinas a daw’r llais hwn o’r testun ei hun, yn enwedig yn 'Walking the Adda: A Collaboration', sef cerdd ryddieithol a luniwyd yn gyfan gwbl o blith sylwadau dinasyddion Bangor Cafodd hyn ei adlewyrchu ymhellach mewn perfformiad cyhoeddus poblogaidd o'r gwaith a ddeilliodd o hynny.

Ymchwilwyr

• Professor Zoë Skoulding
• Professor Carol Rumens
• Ms Alys Conran

Ysgol Academaidd Gysylltiedig

• Ysgol Iaith, Diwylliant a'r Celfyddydau

Ymchwil Gysylltiedig

• Ysgol Iaith, Diwylliant a'r Celfyddydau

Coleg Cysylltiedig

• Coleg y Celfyddydau, Dyniaethau a Busnes

Mae ymchwil Prifysgol Bangor i lenyddiaeth diwedd yr oesoedd canol wedi bod yn mynd rhagddi ers ei sefydlu ym 1884

Yn fwy diweddar, mae ymchwil i lenyddiaeth Saesneg ganoloesol wedi dangos ei pherthnasedd yn y byd modern. Mae wedi ehangu mynediad byd-eang i destunau ac archifau canoloesol; mae wedi dylanwadu ar lenyddiaeth Saesneg yng nghwricwla ysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru a Lloegr; mae wedi dylanwadu ar ymarfer sefydliadau treftadaeth ddiwylliannol; ac mae wedi dangos, trwy gyfryngau amrywiol, berthnasedd parhaus rhan hanfodol o dreftadaeth lenyddol i bryderon modern ymhlith cynulleidfaoedd lleol, cenedlaethol a rhyngwladol.

Mae’r clwstwr ymchwil Testunau Materol yn yr Ysgol Ieithoedd, Llenyddiaethau ac Ieithyddiaeth, sy’n cynnwys Canolfan Stephen Colclough ar Hanes a Diwylliant y Llyfr, y Ganolfan Astudiaethau Arthuraidd (CAS), a’r Sefydliad Astudiaethau Canoloesol a Modern Cynnar (IMEMS), wedi meithrin ystod eang o ymchwil ym maes llenyddiaeth ganoloesol, gan ddatgelu perthnasedd parhaus y testunau hyn i gynulleidfaoedd cyfoes.

Mae ymchwil ym Mangor wedi cael effaith sylweddol a pharhaol ar fynediad byd-eang i'r copi hynaf o Canterbury Tales Chaucer, sy'n rhoi mynediad ar-lein am y tro cyntaf i ysgolheigion a'r cyhoedd (yn fyd-eang) i gopi Hengwrt o'r Canterbury Tales trwy gyfrwng Drych Digidol LlGC ac er 2014 mae wedi cael 23,345 o ymweliadau.

Mae ymchwil i astudiaethau llenyddol canoloesol wedi dylanwadu ar addysg ysgolion cynradd ac uwchradd gan gynnwys dysgu creadigol a llenyddiaeth Saesneg Safon Uwch ac mae ymchwil i astudiaethau Arthuraidd wedi llywio polisi addysgol llywodraeth Cymru wrth iddo gyflwyno rhaglen 'addysg barhaus'.

Roedd rhamant Arthuraidd a rhamant nad oedd yn Arthuraidd yn cael ei ddilorni gan athrawon ysgol y cyfnod ôl-ganoloesol gan nad oedd yn addas ar gyfer boneddigesau a merched (er enghraifft, ar sail godineb a dynladdiad yn frith yn y rhamant ganoloesol allweddol ‘The Death of Arthur’ gan Thomas Malory). Ac eto mae apêl y chwedlau dros amser, lleoliadau ieithyddol a daearyddol wedi, hyd heddiw, fel bod ailgyflwyno’r maes astudio hynod ddiddorol hwn i’r cwricwlwm yn hynod bwysig. Rydym wedi gweld cynnydd sylweddol yn ymgysylltiad disgyblion â llythrennedd, ac nid yw diddordeb y cyhoedd yn y chwedlau erioed wedi bod yn gryfach.’