Cimychiaid yn ffynnu mewn gwarchodfa fôr dan arweiniad y gymuned
Cimwch yn ei gynefin ar wely'r môr.: Llun: Howard WoodMae'n dod i'r amlwg bod y warchodfa fôr gyntaf yn Yr Alban, a'r unig un yno sydd â gwarchodaeth lawn drosti, yn hynod fuddiol o ran cadwraeth pob agwedd ar fywyd môr, gyda chimychiaid yn mwy na dyblu mewn niferoedd a chynyddu mewn maint.
Dros gyfnod o bedair blynedd mae gwyddonwyr o Brifysgolion Caerefrog a Bangor wedi bod yn monitro poblogaethau o'r cimwch Ewropeaidd ( Homarus gammarus), y cranc brown ( Cancer pagurus ) a chrancod nofio melfed ( Necora puber) ym Mae Lamlash yng ngheg yr Afon Clyde yn Yr Alban.
Fe wnaethant ddarganfod bod gwarchodaeth yn y warchodfa fôr yn fanteisiol i gimychiaid, gyda'u dwysedd, eu hyd a'u pwysau'n fwy na'r hyn a geir mewn safleoedd eraill. Daliwyd dwywaith y nifer arferol o gimychiaid benywaidd yn cario wyau hefyd yn y warchodfa, ac roedd y rhai benywaidd hyn yn cario ar gyfartaledd 22 y cant yn fwy o wyau, gan gynyddu potensial magu.
Dangosodd astudiaethau tagio hefyd bod cimychiaid yn symud allan o'r warchodfa wrth i'w niferoedd gynyddu a thrwy hynny roi hwb i bysgodfeydd lleol.
Fodd bynnag, er bod cimychiaid llawn maint yn ffynnu, gwelwyd gostyngiad yn niferoedd cimychiaid ifanc a chrancod brown a chrancod melfed, a all fod yn dystiolaeth o symud oherwydd cystadleuaeth am le neu ysglyfaethu.
Efallai mai'r rheswm am hyn yw maint cymharol fychan gwarchodfa Bae Lamlash, sy'n dangos bod angen gwarchodfeydd mwy i alluogi ecosystemau môr i adfer yn fwy naturiol.
Dr Bryce Beukers-Stewart a Dr Leigh Howarth (dde) yn mesur cimychiaid. Llun: Pascal Dubois
Meddai goruchwyliwr yr astudiaeth, Dr Bryce Beukers-Stewart, Darlithydd yn Adran yr Amgylchedd yng Nghaerefrog: “Mae ein darganfyddiadau'n rhoi tystiolaeth y gall gwarchodfeydd môr tymherus roi manteision i bysgodfeydd a chadwraeth, ond maent yn amlygu hefyd bwysigrwydd ymchwilio i gysylltiadau rhwng gwahanol rywogaethau, oherwydd gall adferiad rhai rhywogaethau gael effaith niweidiol ar eraill."
Ychwanegodd Dr Leigh Howarth, a arweiniodd yr astudiaeth yn ystod ei PhD ym Mhrifysgol Caerefrog, ac sydd nawr yn gyflogedig yn Ysgol Gwyddorau Eigion Prifysgol Bangor: "Ychydig iawn o astudiaethau sydd ar gael i effeithiau gwarchodfeydd môr mewn dyfroedd tymherus ac oer, yn arbennig yn Ewrop a gwledydd Prydain. Fodd bynnag, mae ein hymchwil ym Mae Lamlash wedi dangos y gall amrywiaeth eang o rywogaethau a chynefinoedd elwa oddi wrth warchodaeth."
"Dim ond un rhan o'r broses o greu pysgodfeydd cynaliadwy yw gwarchodfeydd môr. Cytunir yn gyffredinol mai'r ffordd fwyaf effeithiol o ddigon i adfer stociau ac ecosystemau môr yw cyfuniad o reoli pysgota, offer pysgota a sefydlu mannau gwarchodedig. Mae rheolwyr, pysgotwyr a budd-ddeiliaid eraill i gyd wedi cydsynio i hynny."
Sefydlwyd gwarchodfa fôr Bae Lamlash oddi ar Ynys Arran yn 2008, yn dilyn degawd o ymgyrch gan y Community of Arran Seabed Trust (COAST). Mae'r grŵp wedi bod yn allweddol i lwyddiant y warchodfa, gan gynorthwyo gydag ymchwil ac annog y gymuned i gadw golwg ofalus ar weithgareddau yn yr ardal.
Mewn gwarchodfeydd môr eraill mae pysgota anghyfreithlon wedi bod yn broblem, ond yn yr achos hwn rhoddwyd gwybod i'r awdurdodau am unrhyw weithgaredd amheus ac mewn sawl achos mae cychod pysgota wedi cael eu hannog i symud ymlaen gan aelodau COAST.
Yn dilyn y llwyddiant hwn, mae Ardal Fôr Warchodedig lawer mwy wedi cael ei sefydlu i'r de o Arran, er y caniateir rhai dulliau pysgota isel eu heffaith, megis gosod cewyll a deifio, yn y fan honno.
Mae gwarchodfeydd môr a ardaloedd môr gwarchodedig, lle cyfyngir ar bysgota a gweithgareddau echdynnol eraill, yn cael eu sefydlu ledled y byd, gan alluogi ecosystemau naturiol i ddod atynt eu hunain a ffynnu.
Dyddiad cyhoeddi: 3 Hydref 2016