Cyfuno iechyd cyhoeddus a gwyddoniaeth amgylcheddol i ddatblygu rhagolygon paill

Gall ymchwil newydd sy'n cyfuno data gofal iechyd gyda thechnegau ecolegol arloesol, osod cynllun  i wella’r rhagolygon paill yn y dyfodol.

Mae'r rhagolygon paill presennol, sy'n hanfodol i bobl ag asthma acíwt neu glefyd y gwair reoli eu symptomau, yn dibynnu ar fesur cyfanswm paill glaswellt yn yr atmosffer. Ond nid ydynt yn gwahaniaethu rhwng paill o wahanol fathau o laswellt.

Mae cysylltiad posibl wedi ei ddangos erbyn hyn rhwng paill o rai rhywogaethau glaswellt a phroblemau iechyd resbiradol.

Mae’r canlyniadau, a gyhoeddwyd yn Current Biology, (11.3.21 DOI: 10.1016/j.cub.2021.02.019) wedi cael eu cynhyrchu gan y project cyntaf i ddefnyddio dull biofonitorio ecolegol o'r enw eDNA ('DNA amgylcheddol') i archwilio'r cysylltiadau rhwng paill yn yr awyr ac iechyd pobl.  Mae'r ymchwil dan arweiniad Prifysgol Bangor a Phrifysgol Caerwysg yn rhan o broject ymchwil PollerGEN ar raddfa fwy (a ariennir gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol), a sefydlodd yn 2019 y defnydd o dechnegau eDNA i nodi gwahanol fathau o rawn paill glaswellt microsgopig.

Mae’r gwaith presennol yn cydfynd â dwy flynedd o gofnodion am ddata iechyd cyhoeddus (derbyniadau i'r ysbyty yn gysylltiedig ag asthma, a meddygon teulu yn rhagnodi triniaethau i alergedd resbiradol a thrwynol) â'r data monitro eDNA ar gyfer paill o wahanol rywogaethau glaswellt a wnaed mewn 14 lleoliad ledled y DU.

Ar rai adegau o'r flwyddyn, rhwng mis Mai a chanol mis Awst mewn mannau tymherus, glaswellt yw'r alergen pwysicaf yn yr awyr agored sy’n achosi clefyd y gwair ac asthma.

Eglurodd yr Athro Simon Creer, o Brifysgol Bangor, sy'n arwain yr ymchwil PollerGEN:

“Dyma un o’r camau cyntaf a phrawf cysyniad damcaniaethol o broject ymchwil helaeth, a all arwain at ragolygon paill mwy manwl gywir neu ragolygon ar gyfer gwahanol fathau o alergenau.

Drwy’r byd, mae dros 400 miliwn o bobl yn dioddef o rhinitis alergaidd ac mae dros 300 miliwn yn dioddef o asthma. Mae trin asthma alergaidd yn costio dros £2 filiwn y flwyddyn i'r DU mewn costau uniongyrchol yn unig, felly mae arbedion posib mawr i'w gwneud.”

Dywedodd Dr Francis Rowney, a arweiniodd y rhan data iechyd o'r gwaith pan oedd wedi'i leoli ym Mhrifysgol Caerwysg:
“Er mai dyddiau cynnar yw hyn, roedd yn hynod ddiddorol darganfod y gall rhywogaethau glaswellt penodol gael mwy o effaith ar iechyd resbiradol na rhai eraill.”

“Proteinau yn y paill yw’r hyn sy’n sbarduno adweithiau alergaidd, ac mae gan rai rhywogaethau glaswellt yr un proteinau alergenig. Mae angen i ni gael gwell dealltwriaeth o sail foleciwlaidd yr alergenau ac adweithiau alergaidd i wneud ymchwil pellach ynglŷn â pha rai yw'r rhywogaethau mwyaf alergenig, ac a oes gwahaniaethau mewn adweithiau rhwng gwahanol bobl."

Roedd Dr Georgina Brennan, pan oedd wedi'i lleoli yn yr Ysgol Gwyddorau Naturiol Prifysgol Bangor, yn un o dîm a arloesodd wrth ddefnyddio monitro DNA amgylcheddol.

Meddai:

“Mae grawn paill o wahanol rywogaethau o laswellt yn edrych bron yn union yr un fath, hyd yn oed o dan y microsgop, a chyn dyfodiad eDNA ynghyd ag offer moleciwlaidd fel metabarcodio a PCR meintiol (qPCR), nid oedd yn bosibl adnabod paill glaswellt o wahanol rywogaethau glaswellt ac archwilio a oedd gwahanol laswelltau yn achosi mwy o adwaith alergenig.

Gwnaethom edrych ar amrywiaeth o'r rhywogaethau mwyaf cyffredin yn ein safleoedd. Yn yr astudiaeth ddwy flynedd gyntaf hon, gwelwyd cysylltiadau rhwng y gweiriau cyffredin, Rhonwellt y ci (Cynosurus cristatus) a Chynffon y gath (Phleum pratense), ond bydd angen llawer mwy o ddata arnom i fod yn fanwl gywir ynglŷn â pha fathau o baill glaswellt sy’n cael yr effaith gwaethaf. Byddai setiau data hirach, yn cynnwys mwy o rywogaethau a gwahanol batrymau tywydd a lleoliadau yn darparu'r dystiolaeth sydd ei hangen."

Wrth ddychmygu datblygiadau pellach, dywedodd Georgina, a arweiniodd y rhan eDNA o’r ymchwil y gallai weld dyfodol lle byddai rhwydwaith byd-eang o samplwyr paill awtonomaidd, a allai wahaniaethu a mesur paill yn yr awyr, yn caniatáu biofonitorio pwysig o aeroalergenau.

“Efallai mai’r hyn sydd ei angen arnom yw nid yn unig rhagolwg o gyfanswm paill glaswellt, ond hefyd rhagolwg neu ragolygon o’r mathau mwyaf alergenig o baill glaswellt fel yr ydym yn ei wneud ar gyfer coed a chwyn," ychwanegodd:

Roedd y papur ymchwil yn cynnwys gweithio amlddisgyblaethol ar draws sawl sefydliad. Roedd y rhain hefyd yn cynnwys Prifysgol Lund, Prifysgol Caerwrangon, Prifysgol Aberystwyth, Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru, Adran Mathemateg ac Adran Daearyddiaeth, Prifysgol Caerwysg; Allergy UK, Y Swyddfa Dywydd a Phrifysgol Queensland.

Dyddiad cyhoeddi: 11 Mawrth 2021