Ffynonellau ynni a all gyfrannu at gynaliadwyedd ffermydd
Gallai rhannau o’r diwydiant amaeth Prydeinig gynhyrchu eu hynni eu hunain, o adnodd sydd yn llythrennol dan eu trwynau, a gwneud cyfraniad gwerthfawr i’r gymdeithas ehangach yn y fargen.
Dyna yw canlyniad ymchwil doethuriaeth gan John Walsh, myfyriwr ym Mhrifysgol Bangor, ar y cyd â Fre-energy Ltd, cwmni sydd a’i bencadlys ger Wrecsam.
Gall prosesu biswail gwartheg trwy systemau treuliad anaerobig ddatrys nid yn unig broblem rheoli gwastraff ar y fferm, ond hefyd gall leihau ôl-troed carbon y fferm a darparu ffynhonnell pŵer i’w defnyddio neu ei gwerthu i’r grid cenedlaethol. Yn ogystal, gellir gwasgaru'r gweddillion a gynhyrchir yn sgil y broses ar y tir fel gwrtaith hynod effeithiol, fel na fydd angen prynu cymaint o wrtaith cemegol.
Er hynny, roedd ymchwil Dr Walsh, a wnaed o dan arweiniad arbenigol Ysgol yr Amgylchedd, Adnoddau Naturiol a Daearyddiaeth Prifysgol Bangor yn seiliedig ar asesu cost 'go iawn’ buddiannau sefydlu system o'r fath ar fferm – buddiannau sydd i raddau helaeth yn anweledig. Nid yn unig y ffermwr sy’n elwa ond y gymdeithas ehangach a’r economi gyfan, oherwydd ffactorau fel llai o allyriadau CO2, defnyddio gwastraff a fyddai, fel arall yn mynd i safle tirlenwi, lleihau aroglau drwg yn y cyffiniau, dyfrffyrdd glanach, ac ati.
Anodd amcangyfrifo gwerth y buddiannau hyn, yn enwedig eu gwerth ariannol. Tasg Dr Walsh oedd eu prisio’n ariannol, ar sail elfennau megis prisiau masnachu carbon a chost safleoedd tirlenwi i Lywodraeth y DU. Casgliad yr ymchwil oedd bod y system treuliad anaerobig yn cael ei thanbrisio mewn cynlluniau taliadau presennol gan ei bod yn creu llawer mwy o fuddiannau na ffurfiau eraill o ynni adnewyddadwy.
Cyllidir y Ddoethuriaeth dan Raglen Ysgoloriaethau Sgiliau’r Economi Wybodaeth (KESS). Mae rhaglen Ysgoloriaethau Sgiliau’r Economi Wybodaeth (KESS) yn rhaglen gydgyfeiriant Ewropeaidd sy’n cael ei harwain gan Brifysgol Bangor ar ran y sector AU yng Nghymru. Gan fanteisio ar Gronfa Gymdeithasol Ewrop (ESF), mae KESS yn cefnogi projectau ymchwil ar y cyd (graddau Meistr Ymchwil a PhD) gyda phartneriaid allanol wedi eu lleoli yn ardal Cydgyfeiriant Cymru (Gorllewin Cymru a’r Cymoedd). Mae’r elfennau Meistr ymchwil a PhD wedi eu cyfuno â rhaglen hyfforddi sgiliau lefel uchel, sy’n arwain at Gymhwyster Datblygu Sgiliau Ôl-radd. Bydd KESS yn rhedeg tan 2014, a bydd yn darparu dros 400 o leoedd PhD a Meistr.
Dywedodd John Walsh bod y profiad o weithio’n agos efo busnes wedi bod yn un buddiol: “Rydw i o blaid partneriaethau rhwng ysgolheictod a diwydiant. Treuliais dri mis efo’r cwmni, cyfrannais at eu llawlyfr a theimlaf fod gen i sgiliau llawer cryfach i’w gynnig oherwydd hynny, ” meddai John. Mae’n ymfudo i Awstralia lle mae’n gobeithio gweithio yn y diwydiant amgylcheddol. Mae dwy bennod o’i ddoethuriaeth eisoes wedi eu cyhoeddi fel papurau academaidd, felly mae’n ymddangos bod astudio treuliad biswail yn addo dyfodol llewyrchus i John.
Meddai Dr Prysor Williams, un o oruchwylwyr academaidd John:
“Mae’n bwysig ein bod ni, fel academyddion, yn medru darparu tystiolaeth ddiduedd o fuddiannau ehangach a chostau camau mae ffermwyr yn eu cymryd i leihau eu heffaith amgylcheddol a hefyd i roi buddiannau i gymdeithas yn fwy cyffredinol. Mae’r ymchwil wedi dangos bod System Treuliad Anaerobig yn system lle mae pawb ar ei ennill.”
Meddai Richard Tomlinson, Rheolwr Gyfarwyddwr Fre-energy:
"Mae Fre-energy wedi bod yn falch o gefnogi John yn yr astudiaeth bwysig hon, sydd wedi adnabod gwerth economaidd ac amgylcheddol gweddillion, sef ffrwyth technoleg hynod effeithiol ac unigryw Fre-energy, a’r hyn y gall ei gynnig i ffermio cynaliadwy. Mae treuliad anaerobig yn dechnoleg wych sy’n helpu i ymateb i’r her y mae amaethyddiaeth yn ei wynebu wrth geisio bwydo poblogaeth sydd yn cynyddu mewn modd mor effeithlon â phosib heb ddisbyddu’n hadnoddau ymhellach."
Mae’r stori hon yn cael ei hamlygu yn ystod ymgyrch Prifysgolion Cymru – Tanio Tyfiant a gynhelir rhwng y 10fed a'r 14eg o Fehefin 2013. Mae’r ymgyrch yn dathlu cryfder y sector yn ogystal ag archwilio a dod i gasgliadau ynglyn â’r prif ffyrdd y gallai addysg uwch gyfrannu ymhellach i greu swyddi, ymchwil arobryn a thyfiant yma yng Nghymru.
Dyddiad cyhoeddi: 7 Mehefin 2013