Gwyddonwyr lleol ac athrawon yn uno i ddod â’r wyddoniaeth ddiweddaraf i Ysgol Uwchradd Bodedern

Disgyblion Ysgol Bodedern yn y DosbarthMae Ysgol Uwchradd Bodedern (YUB) ar Ynys Môn wedi cael ei dewis gan Y Gymdeithas Frenhinol, sef academi wyddoniaeth genedlaethol y DU, i dderbyn Grant Partneriaeth. Hon yw ail grant o’i bath yn unig i ddod i Ogledd Cymru a bydd yn galluogi i wyddonwyr lleol o Brifysgol Bangor weithio gydag athrawon o’r ysgol i roi project gwyddonol arloesol ar waith.

Nod y project o’r enw Antarctica, Newid Hinsawdd a Physgod Rhew, yw cyflwyno i’r disgyblion effeithiau newid hinsawdd ar anifeiliaid môr mewn rhan o’r byd lle mae newid amgylcheddol yn fygythiad arbennig i fioamrywiaeth a chynefinoedd. Bydd disgyblion o Flwyddyn 10, sydd rhwng pedair ar ddeg ac un ar bymtheg oed, yn wynebu’r her o lunio a phrofi damcaniaethau ynghylch newid hinsawdd, ac edrych sut y gellir defnyddio cymysgedd o dystiolaeth fiolegol a ffisegol ar amodau môr i asesu effeithiau ar bysgod rhew yr Antarctig a’r gymuned forol ehangach.  Bydd y bartneriaeth i ddechrau’n cynnwys arddangosiadau a gwaith labordy i ddisgyblion yn YUB, a dilynir hynny gan sgyrsiau a gwaith labordy ymarferol yn y Labordy Ecoleg Foleciwlaidd a Geneteg Pysgodfeydd yn Ysgol Gwyddorau Biolegol Prifysgol Bangor. Caiff gwaith gwyddonol ei ddarlledu’n uniongyrchol o’r Antarctig yn niwedd 2013, drwy ddefnyddio  podlediadau a chysylltiadau fideo, i wyddonwyr yn  King Edward Point, De Georgia.  Yna edrychir ar ffyrdd o lunio damcaniaethau a chasglu tystiolaeth yn ymwneud â newid hinsawdd drwy wahanol ddulliau gwyddonol. Er enghraifft, disgwylir i dymereddau uwch leihau goroesiad a dosbarthiad larfau pysgod mewn dyfroedd môr, oherwydd gall twf cyflymach achosi i bysgod ifanc lwgu i farwolaeth cyn iddynt gyrraedd y rhannau o’r môr lle byddant yn tyfu. Defnyddir offer genetig diweddaraf (math o ‘broffilio genetig’) a microsgopeg uwch i bennu oedran pysgod ifanc er mwyn archwilio tebygolrwydd a thystiolaeth dros effeithiau o’r fath dan amrediad o dymereddau dynwaredol.

Morfil cefngrwm - rhan o ecosystem yr Antarctig : Credyd Llun - Dr Mike Meredith BAS CambridgeYn dilyn y gweithgareddau hyn,  bydd disgyblion uwchradd o YUB yn defnyddio’r technegau a’r wybodaeth a gânt o’r bartneriaeth â’r Brifysgol i lunio ymarfer pontio i ddisgyblion Blwyddyn 6 (cynradd) o ysgolion cynradd lleol (yn cynnwys   Ysgol Gymuned Bryngwran,Ysgol Cylch Y Garn Llanrhyddlad, Ysgol y Ffridd Gwalchmai, Ysgol Gymuned Llannerchymedd, Ysgol Pencarnisiog, Ysgol Gynradd Bodedern, Ysgol Gynradd Llanfachraeth, Ysgol Ffrwd Win Llanfaethlu, Ysgol Gymraeg Morswyn, Caergybi) yn ystod tymor yr haf. Bydd hyn yn cynnwys cyflwyniad yng Ngŵyl Wyddoniaeth Bangor  ym  Mawrth 2013 . Mae partneriaid y project yn cynnwys y British Antarctic Survey, sydd â’i phencadlys yng Nghaergrawnt, sy’n datblygu modelau i ddeall dosbarthiad larfau pysgod rhew mewn perthynas ag amodau hinsoddol a morol. Gall rhagfynegiadau o fodelau o’r fath gael eu profi gan ddefnyddio tystiolaeth o’r astudiaethau genetig a heneiddio. Mae’r project yn cynnig cyfle i bobl ifanc gyfarfod â gwyddonwyr lleol a gweithio â hwy ac mae’n eu galluogi i ddatblygu eu dealltwriaeth wyddonol mewn ffordd sy’n gyffrous, yn wreiddiol a pherthnasol i’w bywydau. 

Meddai’r Athro John Pethica FRS, Is-Lywydd y Gymdeithas Frenhinol, “Rydym yn falch o gael cefnogi’r project  Antarctica, Newid Hinsawdd a Physgod Rhew  yn Ysgol Uwchradd Bodedern, ac rydym yn edrych ymlaen at weld y project cyffrous yma’n dod yn fyw dros y misoedd i ddod.” 

“Mae gwyddoniaeth a pheirianneg yn bynciau cyffrous a deinamig a thrwy roi cyfle i athrawon gyflwyno gwyddoniaeth arloesol, ein gobaith yw y gallwn helpu i ddangos i bobl ifanc gymaint o hwyl y gall y pynciau hyn fod mewn bywyd go iawn, a’u hysbrydoli i ddod yn ddyfeiswyr, fforwyr ac arloeswyr y dyfodol.”   

Tirlun o'r Antarctig : Credyd Llun - Dr Mike Meredith BAS CambridgeBydd Yr Athro Gary Carvalho, Athro Ecoleg Foleciwlaidd, a  Dr Mark de Bruyn, gwyddonydd ymchwil ôl-ddoethurol ym Mhrifysgol Bangor, yn gweithio mewn partneriaeth â  Lyndell Williams Pennaeth Bioleg yn Ysgol Bodedern o Fedi 2012 tan Ebrill 2014. Wrth sôn sut y daeth i ymwneud â’r cynllun, dyma oedd gan yr Athro Carvalho i’w ddweud:   “Bydd ein project yn rhoi bywyd i’r hyn mae disgyblion yn ei ddysgu yn y dosbarth a’u helpu i ddeall effaith gwyddoniaeth ar eu gweithgareddau dyddiol. Trwy wneud y pynciau hyn yn berthnasol gallwn ddangos pa mor allweddol ydynt i’n bywydau.”

Meddai Mrs Anwen Morgan, pennaeth Ysgol Uwchradd Bodedern: “Fel ysgol rydym yn falch iawn o gael ymwneud â’r project yma ac yn edrych ymlaen at weithio gyda Phrifysgol Bangor." 

Dylai athrawon, gwyddonwyr, peirianwyr a phartneriaid o ddiwydiant sydd â diddordeb ymgeisio am Grant Partneriaeth ymweld â   www.royalsociety.org/education.

Dyddiad cyhoeddi: 10 Gorffennaf 2012