Mae CARIAD yn helpu ymchwilwyr o Ethiopia i wella sicrwydd cyflenwadau bwyd
Gan gydweithio â gwyddonwyr yng Nghanolfan Ymchwil Uwch Prifysgol Bangor dros Ddatblygiad Amaethyddol Rhyngwladol (CARIAD), mae ymchwilwyr o Ethiopia wedi cymryd cam mawr ymlaen o ran gwella sicrwydd cyflenwadau bwyd ffermwyr tlawd mewn ardaloedd yn Ethiopia sy’n tueddu i ddioddef sychder. Maent wedi canfod dau fath o wenith Indiaidd, wedi’u haddasu ar gyfer amodau Ethiopia, sy’n fwy cynhyrchiol pan fo glawiad yn brin.
Ffermwyr a gweithwyr project ym Mekelle yn asesu'r mathau o wenithBu Dr D.S. Virk o CARIAD yn cydweithio â phartneriaid, sef Canolfan Ymchwil Amaethyddol Mekelle (MARC), a Sefydliad Ymchwil Amaethyddol Tigray, Mekelle (TARI), ac â ffermwyr lleol yn Tigray, i brofi’r mathau hyn. Mae eu dull o ddethol i gael y mathau gorau yn cynnwys gofyn i’r ffermwyr gymryd penderfyniadau ynglŷn â pha elfennau o’r gwahanol fathau sy’n bwysig iddynt. Gelwir hyn yn ddewis o fathau gan gyfranogwyr, neu PVS, ac mae CARIAD yn hyrwyddwr penigamp, o safon fyd-eang, o ran defnyddio’r dull hwn.
Meddai Mr Hagos o Ganolfan Ymchwil Amaethyddol Tigray, Mekelle:
“Bydd sicrwydd cyflenwadau bwyd ar gyfer pobl dlawd yn llawer gwell wrth i’r mathau hyn gael eu tyfu.”
Meddai Dr Virk, “Gellir defnyddio dull PVS ym mhob man, a bydd y ddau fath sydd orau gan y ffermwyr yn cyflenwi bwyd i lawer o bobl newynog yn Ethiopia.”
Cyn y project, roedd yn well gan ffermwyr y rhanbarth fathau traddodiadol, isel eu cynnyrch, am fod y mathau modern a ganmolid yn lleol yn aeddfedu’n rhy hwyr. Fodd bynnag, yn ystod y profi, roedd y mathau newydd yn well o lawer gan y ffermwyr, yn hytrach na’r mathau traddodiadol a’r mathau newydd, fel ei gilydd, ac roeddent yn awyddus i’w tyfu eto pe bai’r hadau ar gael,” eglurodd Dr Virk.
Yn Chwefror 2011, derbyniodd Pwyllgor Cenedlaethol Ethiopia ar Ryddhau Mathau yn Genedlaethol y cynnig gan TARI i ryddhau’r mathau ar raddfa genedlaethol i’w tyfu mewn mannau sy’n dueddol o ddioddef sychder.
Meddai Dr Eyasu o Ganolfan Ymchwil Amaethyddol Mekelle (MARC):
“Y rhain yw’r mathau cyntaf i’w rhyddhau erioed gan MARC a TARI, a buasai hynny’n amhosibl heb gymorth CARIAD.”
Yn awr, mae TARI yn cynllunio rhaglen cynhyrchu hadau ar raddfa fawr, a bydd yn lledaenu’r mathau hyn yn eang mewn ardaloedd sydd wedi dioddef gan sychder ond wedi cael glaw. Bydd y mathau newydd yn fuddiol i fwy na 350,000 o aelwydydd ar y 210,000ha yn Tigray a’r rhanbarthau Deheuol lle tyfir gwenith.
Mae PVS yn cynnwys ffermwyr yn yr ymchwil o’r cychwyn cyntaf, ac mae’n effeithiol dros ben o ran canfod mathau sy’n addas ar gyfer eu hanghenion a’u dewisiadau, yn arbennig mewn ardaloedd sy’n dioddef gan sychder neu fannau hesb. Mae ffermwyr yn gweithio gyda CARIAD a phartneriaid lleol, i ganfod rhywogaethau newydd sy’n addas i’w hanghenion penodol hwy o ran cynnyrch, blas ac amser aeddfedu. Yna, dosberthir y rhain yn eang, a sefydlir systemau cymunedol i ddarparu digon o hadau o ansawdd da i ffermwyr.
Mae’r mathau a ddewiswyd hefyd wedi’u profi yn Ne Ethiopia fel rhan o’r un project. Yn wreiddiol, roedd Dr Virk wedi canfod y mathau mewn project PVS yn Gujarat, India, dan nawdd Rhaglen Ymchwil y DFID i Wyddor Planhigion, o 1996 tan 2002, a than reolaeth Prifysgol Bangor.
Dyddiad cyhoeddi: 8 Mawrth 2011