Mae'r llen iâ yn toddi ac yn cael effaith fyd-eang ar lanw'r môr
Y llen iâ yn cyrraedd y môr: Llun: Jess Mead SilvesterCaiff ei dderbyn yn eang fod lefel y môr yn codi oherwydd bod y llenni iâ enfawr sy'n gorchuddio'r Ynys Las ac Antarctica yn toddi, ond mae papur sydd newydd ei gyhoeddi yn The Journal of Geophysical Research: Oceans, (http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2017JC013109/abstract), gan wyddonwyr ym Mhrifysgol Bangor ar y cyd â phrifysgolion Harvard ac Oregon State yn yr Unol Daleithiau, a phrifysgol McGill yng Nghanada, yn dangos y bydd hynny'n cael effaith lawer iawn mwy na dim ond achosi newid yn lefelau dŵr y môr. Gallai gael effaith bellgyrhaeddol ar hinsawdd y byd.
Mae'r canlyniadau newydd yn dangos nad yw lefel y môr yn codi i’r un graddau ym mhob man ar draws y ddaear wrth i'r llenni iâ doddi. Mewn gwirionedd, mae'r newid yn lefel y môr wrth i'r llenni iâ doddi yn amrywio yn ôl ardal, yn enwedig yn agos at y llenni iâ sy'n encilio. Mae'r canlyniadau newydd, a gafwyd yn defnyddio model rhifiadol o'r llanw yn fyd-eang, yn dangos y bydd y newidiadau i'r llanw oherwydd cwymp y llen iâ a'r newidiadau yn lefel y môr sy'n gysylltiedig â hynny yn amrywiol iawn ac yn effeithio ar nifer o wahanol brosesau pwysig.
Ar hyd rhai arfordiroedd bydd amrediad y llanw yn llawer mwy, er enghraifft ar hyd arfordir gogledd Cymru, tra bydd amrediad y llanw ar hyd arfordiroedd eraill megis arfordir de Cymru yn llawer llai. At hynny bydd nifer o swyddogaethau'r moroedd yn cael eu newid gan newidiadau i'r llanw.
Eglurodd y prif awdur, Dr Sophie-Berenice Wilmes, a oedd yn fyfyrwraig PhD ym Mhrifysgol Bangor:
"Mae'r llanw yn chwarae rhan allweddol ar hyn o bryd wrth gynnal cerhyntau enfawr y moroedd sy'n ailddosbarthu gwres o'r trofannau i ledredau uwch. Dyma sydd i gyfri am hinsawdd gymedrol y Deyrnas Unedig. Mae'r rhagolygon a gafwyd gan y model newydd yn dangos y bydd cwymp y llen iâ yn effeithio'n fawr ar y llanw yn fyd-eang ac y gallai hynny yn ei dro effeithio ar systemau cerrynt y môr sydd mor bwysig ar gyfer ein hinsawdd ni.
Llun: Jess Mead SilvesterBydd y newidiadau byd-eang i'r llanw hefyd yn cael effaith sylweddol ar nifer fawr o swyddogaethau eraill y môr, megis achosi newidiadau i'r rhannau hynny o'r môr sy'n amsugno carbon deuocsid o'r atmosffer, a chael effaith ar ecosystemau morol y sgafelli tymherus sy'n amgylchynu’r cyfandiroedd."
Dwedodd y cyd-awdur, Dr Natalya Gomez o Brifysgol McGill: "Byddai diflaniad y llen iâ pegynol wrth i'r hinsawdd gynhesu yn cynrychioli newid sylweddol i system y Ddaear, a dim ond dechrau deall goblygiadau hynny ydym ni."
Dwedodd goruchwyliwr y project, Dr Mattias Green o'r Ysgol Gwyddorau Eigion:
"Mae'r canlyniadau newydd yn amlygu pwysigrwydd rhoi ystyriaeth i'r newidiadau yn y llanw, sy'n digwydd oherwydd newidiadau i lefel y môr mewn ymateb i golli'r llen iâ, wrth ragfynegi hinsawdd y dyfodol ac wrth ail-lunio hinsawdd fyd-eang y gorffennol."
Ariannwyd PhD Sophie Wilmes gan Fujitsu a Chyfrifiadura Perfformiad Uchel Cymru, a bellach mae'n gweithio i brifysgol Oregon State. Gwnaed yr ymchwil gyda Mattias Green a Tom Rippeth yn yr Ysgol Gwyddorau Eigion, Prifysgol Bangor, a Natalya Gomez ym mhrifysgol McGill a Harriet Lau ym mhrifysgol Harvard.
Dyddiad cyhoeddi: 8 Tachwedd 2017