Rwy'n siŵr na hoffech i'r stori hon fod amdanoch chi: twyllo mewn chwaraeon

Beth sy'n gyrru chwaraewyr a mabolgampwyr proffesiynol i dorri rheolau eu camp gan obeithio na chânt eu dal - ac yn y gobaith y daw â gogoniant iddyn nhw ac i'w tîm?

Math o gymeriad yw craidd y mater, yn ôl ymchwilwyr yn Sefydliad Seicoleg Perfformiad Elit (IPEP) Prifysgol Bangor.

Wrth ymchwilio i'w broject trydedd flwyddyn yn Ysgol Gwyddorau Chwaraeon, Iechyd ac Ymarfer y Brifysgol, roedd yn syndod i Ben Jones ddysgu cyn lleied o ymchwil sydd wedi cael ei gyhoeddi ar nodweddion cymeriad a sut maent yn dylanwadu ar agweddau ac ymddygiadau pobl mewn amgylchedd chwaraeon tîm. Yn benodol, roedd ganddo ddiddordeb mewn sut mae pobl â nodweddion cymeriad narsisaidd yn ymddwyn mewn timau.

Mae Ben bellach yn astudio at PhD ac mae ffrwyth ei waith israddedig newydd gael ei gyhoeddi mewn papur academaidd a gyd-ysgrifennodd ag academyddion yn yr Ysgol (Jones, B.D., Woodman, T., Barlow, M., & Roberts, R. (yn y wasg). The darker side of personality: Narcissism predicts moral disengagement and anti-social behaviour. The Sport Psychologist.).

Cadarnhaodd yr ymchwil fod pobl â nodweddion cymeriad narsisaidd yn ymwahanu o foesoldeb ac yn dueddol o ymddwyn mewn ffyrdd sy'n groes i ysbryd y gêm mewn chwaraeon tîm, sy'n debygol o beryglu llwyddiant y tîm.

Esbonia Ben: "Mae narsiswyr yn unigolion hynod o uchelgeisiol ac mae ganddynt ddisgwyliadau anarferol o uchel o'u hunain. Gellid ystyried bod y rhain yn nodweddion hanfodol i gyrraedd a pherfformio ar lefel uchaf chwaraeon. Serch hynny, y cyfuniad o ddiffyg empathi ag eraill a hunan-obsesiwn sy'n rhoi awch iddynt sy'n aml yn golygu y byddant yn barod i beryglu torri'r rheolau er mwyn cyflawni eu nodau eu hunain, o flaen anghenion y tîm, am fod ennill yn golygu cymaint iddynt. Ymddengys eu bod yn argyhoeddi eu hunain nad yw safonau moesol yn berthnasol iddyn nhw a'u bod yn gallu cyfiawnhau gweithredoedd sydd y tu hwnt i ymddygiad derbyniol, oherwydd bydd y gweithredoedd hynny, pa mor bynnag annerbyniol, yn eu cynorthwyo i gyflawni eu nod hollbwysig personol o ymddangos yn ogoneddus yn llygaid eraill."

Pa mor niweidiol yw narsiswyr mewn chwaraeon tîm?

Ychwanegodd Ben: "Weithiau bydd pobl â thueddiadau narsisaidd yn gallu osgoi cael eu cosbi am y math yma o ymddygiad mewn timoedd. Er enghraifft, bydd llawer yn cofio Maradona a'r gôl 'Llaw Duw' drwg-enwog yn ystod Cwpan y Byd sawl blwyddyn yn ôl. 

"Nid ydym yn awgrymu bod Maradona yn narsisydd, ond gallech ddweud bod hyn yn enghraifft o weithred anghymdeithasol oedd o fudd i'r tîm, felly pam peidio â'i annog? Wel, ar adegau eraill, mae ymddygiad o'r fath wedi costio'n ddrud i dimoedd. 30 mlynedd yn ddiweddarach, yn ystod yr un bencampwriaeth, gwelodd y byd weithred wrthgymdeithasol ddigynsail pan ymddangosai i Luis Suarez, oedd yn chwarae i Uruguay, gnoi'r Eidalwr Giorgio Chiellini. Aeth y weithred heb ei chosbi yn ystod y gêm, ond mewn adolwg gwaharddwyd Suarez am weddill y bencampwriaeth, a chred llawer bod hynny wedi tanseilio cyfle Uruguay yng Nghwpan y Byd. Felly mae'n amlwg bod canlyniadau gwahanol yn gallu deillio o weithredoedd dadleuol a gwrthgymdeithasol fel hyn, ac mae datblygiadau mewn technoleg yn golygu nad oes bellach le i guddio mewn achosion o'r fath."

Sut allwn ni newid ymddygiadau pobl?

Esbonia'r Athro Tim Woodman, un arall o gyd awduron yr erthygl:

“Mae'n amlwg yn anodd iawn newid personoliaeth pobl mewn ffordd sylfaenol - ac yn ddiamau mae angen penderfyniad a hunangred ar fabolgampwyr llwyddiannus er mwyn perfformio ar lefelau mor uchel. Yr her yn awr, ar ôl sefydlu'r ffeithiau, yw dyfeisio strategaethau ar gyfer hyfforddwyr timoedd i annog ymddygiad cadarnhaol gan aelodau tîm sydd o bosib â'r nodwedd cymeriad hon. Un syniad sydd gennym yw canolbwyntio ar rannu cyfrifoldeb ar draws timoedd cyfan. Byddai rhannu rôl capteiniaeth y tîm, er enghraifft, yn annog chwaraewyr i gymryd cyfrifoldeb dros eu gweithredoedd a buasent yn gosod esiampl i'w cyd-chwaraewyr ei ddilyn. Byddai arfer o'r fath yn pwysleisio’r angen i unigolion gymryd cyfrifoldeb dros eu gweithredoedd a sut y gallant gyfrannu at les y tîm; rydym eisoes yn gwybod o ymchwil flaenorol i chwaraeon nad yw narsiswyr yn gwneud yr arweinwyr gorau dros gyfnod estynedig, felly rhannu'r ddyletswydd arwain honno sydd fwy na thebyg orau. 

Dyddiad cyhoeddi: 16 Hydref 2016