Sgwrs am gadwraeth primatiaid

Zoe Melvin, ymchwilydd PhD yn Ysgol y Gwyddorau Naturiol yn cyfweld Dr Tim Davenport, cyfarwyddwr cadwraeth rhywogaethau (Affrica), y Wildlife Conservation Society.

 Y kipunji (Rungwecebus kipunji) yw un o'r primatiaid sydd fwyaf dan fygythiad yn y byd a dim ond ym mynyddoedd anghysbell de Tansanïa maent yn byw. : Llun: © Tim Davenport'Wrth i gyfres newydd BBC One Primates ddod i ben nos Sul (17 Mai, 8:15 PM BST) mae primatolegwyr o Brifysgol Bangor (@BangorPrimates) yn parhau i drydar eu sylwadau am y gyfres ar Twitter dan yr hashnod #BangorDoesPrimates.

Yn unol â chanolbwynt pennod olaf yr wythnos hon ar gadwraeth primatiaid, byddant yn trafod effeithiau posib newid yn yr hinsawdd ar brimatiaid ac yn trafod rhai o lwyddiannau cadwraeth ein perthnasau agosaf. Bydd primatolegwyr Bangor yn fyw ar Twitter o 8:15 PM nos Wener a nos Sadwrn yr wythnos hon, yn ogystal â nos Sul yn ystod darllediad pennod olaf Primates.

Uchafbwynt darllediad #BangorDoesPrimates yr wythnos hon yw'r cyfweliad unigryw a gynhaliodd yr ymchwilydd PhD Zoe Melvin gyda Dr Tim Davenport, cyfarwyddwr cadwraeth rhywogaethau (Affrica), y Wildlife Conservation Society, a arweiniodd y tîm a ddisgrifiodd  rywogaeth newydd o brimatiaid yn Tansanïa yn 2003.

Bydd Dr Davenport hefyd yn ymddangos am ychydig ym mhennod olaf Primates nos Sul, wrth iddo ef a'i dîm arwain y cadwraethwr a'r primatolegydd Dr Russell Mittermeir ar daith trwy Ucheldir Deheuol Tansanïa i weld y kipunji.

Mae'r kipunji yn brimat cymharol fawr, heidiol sy'n byw yn Tansanïa, un o'r gwledydd a astudiwyd fwyaf yn y trofannau, o ran ei fioamrywiaeth. Felly mae'n syndod nad oedd y byd y tu allan i'r cymunedau lleol yn gwybod dim am ei fodolaeth hyd at ddechrau'r 2000au. Mae'r disgrifiad gwyddonol o'r kipunji a gwaith cadwraeth dilynol Dr Davenport a'i gydweithwyr yn un o'r straeon mwyaf ysbrydoledig am ymchwil a chadwraeth primatiaid ar adeg pan nad oes llawer o straeon tebyg.

Meddai Dr Davenport: 'Roeddem yn clywed y gair “kipunji” o hyd. I ddechrau, nid oeddem yn gwybod beth oedd ... cawsom ddisgrifiad niwlog o'r Y kipunji: Llun: © Tim Davenportanifail ond nid oedd yn ymddangos ei fod yn cyd-fynd ag unrhyw beth roeddwn i'n ymwybodol ohono … Ddiwedd 2003, gwelsom yr anifail am y tro cyntaf ac roedd yn eithaf amlwg yn syth bod hyn yn rhywbeth diddorol iawn, gwahanol iawn, eithaf newydd.' Bu cyffro mawr yn y maes primatolegol yn dilyn y darganfyddiad: yn 2006 dynodwyd genws primad i rywogaeth fawr newydd am y tro cyntaf ers y 1920au fel y cyhoeddwyd i'r byd gwyddonol a’r cyhoedd. Ers hynny mae Dr Davenport a'i dîm yn Ucheldir Deheuol Tansanïa wedi parhau i fonitro poblogaeth y rhywogaeth hon sydd mewn perygl difrifol, gan mai dim ond ychydig dros 1,100 ohonynt sydd ar ôl.

I lawer o brimatolegwyr mae cael cyfle i weld y kipunji yn eu cynefin yn beth arbennig o gyffrous. Mae Zoe Melvin, sydd yn 2ail flwyddyn ei doethuriaeth mewn Bioleg Cadwraeth ym Mangor, yn gweithio gyda'i goruchwyliwr Dr Davenport yn Zanzibar ond nid yw wedi ymweld ag Ucheldir y De eto. 'Buaswn wrth fy modd yn cael cyfle i weld y kipunji yn eu cynefin a gobeithio y câf gyfle rhyw ddiwrnod. Mae stori'r rhywogaeth hon yn ysbrydoli gobaith bod pocedi bach o natur ar ôl i'w darganfod. '

Meddai Zoe: 'Rwy'n meddwl bod fy niddordeb mewn cadwraeth yn deillio o gariad at anifeiliaid a dymuniad i adael y byd mewn cyflwr gwell nag yr oedd pan gyrhaeddais. Mae hyn wedi fy arwain trwy fy ngyrfa hyd yn hyn ac wedi fy arwain at ddoethuriaeth Bioleg Cadwraeth ym Mhrifysgol Bangor, prifysgol sy'n gwneud gwaith byd-enwog ym maes gwyddor cadwraeth. Rwy'n gwneud ymchwil ar golobws coch Zanzibar mewn cydweithrediad â Tim a rhaglen y World Conservation Society yn Tanzania. Mae'n wych cael dysgu gan gadwraethwr mor brofiadol ac amlwg yn ystod fy noethuriaeth. Gobeithio y bydd hyn yn fy helpu i gael gyrfa ym maes cadwraeth yn y dyfodol.'

Yn y cyfweliad a gynhaliwyd gan Zoe Melvin ar ran Prifysgol Bangor, cyfweliad sy'n ymdrin ag amrywiaeth eang o faterion, mae Dr Davenport yn trafod cyfres o faterion ym maes cadwraeth bywyd gwyllt o'i safbwynt ef o fod wedi byw a gweithio yn Nwyrain Affrica dros y 30 mlynedd diwethaf.

Er gwaethaf llawer o rwystrau i gadwraeth a diogelu'r amgylchedd, mae'n parhau i fod yn obeithiol, hyd yn oed yn wyneb y pandemig COVID-19 cyfredol: 'Pe na bawn yn obeithiol, ni ddylwn fod yn y swydd hon, felly ydw, rydw i'n obeithiol. Yn amlwg bydd newidiadau mawr, yn amlwg mae lDr Tim Davenport, Cyfarwyddwr Cadwraeth Rhywogaethau (Affrica), y Wildlife Conservation Societylawer iawn i'w wneud o hyd ... mae'n rhaid i chi chwilio am yr haul ar y bryn. Nid oes llawer o bethau da, os unrhyw beth o gwbl, i'w ddweud am gyflwr y byd ar hyn o bryd o ran y clefyd hwn ond rwy'n gobeithio o leiaf ei fod yn cael pobl i feddwl yn gliriach am ymwneud pobl â'r byd naturiol. Mae'n rhaid iddo. Bydd hyn yn digwydd eto. Os bu erioed angen i ni ddysgu o sefyllfa, dyma'r foment honno.'

Gallwchwylio'r cyfweliad llawn â Dr Tim Davenport ar sianel YouTube Prifysgol Bangor: https://youtu.be/3OqtqUuJLGM. 

Ymunwch â Zoe Melvin a gweddill tîm @BangorPrimates yr wythnos hon wrth iddynt  roi sylwadau am Primates dan yr hashnod #BangorDoesPrimates am y tro olaf.

Darlledir pennod olaf Primates ar BBC One am 20:15, nos Sul, 17 Mai.

Dyddiad cyhoeddi: 14 Mai 2020