Trafod effeithiau toddi rhew’r môr Arctig ar yr hinsawdd
Wrth i’r rhew ym Môr yr Arctig yn cyrraedd y lefel isaf a gofnodwyd dros dri degawd, bydd eigionegwyr ffisegol o Ysgol Gwyddorau Eigion y Brifysgol, Dr Tom Rippeth a Ben Lincoln yn ymuno â gwyddonwyr y pegynau o Brifysgol Caergrawnt a Choleg Prifysgol Llundain, i drafod goblygiadau diflaniad rhew’r môr ar raglen ‘Science Cafe’ Radio Wales nos Fawrth 18.9.12 am 7.00 pm.
Fel eigionegwr ffisegol, mae Dr Rippeth yn astudio cefnforoedd y byd a'u heffeithiau ar yr hinsawdd. Mae Ben Lincoln newydd ddychwelyd o'r Arctig - lle mae wedi bod ar fordaith ymchwil ar long sy’n torri trwy’r rhew oddi ar Ganada. Bu’n edrych ar y prosesau sy'n gyfrifol am gymysgu dyfroedd cynnes y Môr Tawel a’r Iwerydd gyda dŵr oer yr Arctig yn nyfroedd y Cefnfor Arctig i'r gogledd o Ganada.
Disgrifia Ben Lincoln ei brofiad ar fwrdd y llong:
"Ymunais â mordaith ymchwil sydd wedi dilyn yr un llwybr bob mis Awst dros y 10 mlynedd diwethaf. Roedd y profiad eleni yn wahanol iawn i fy mhrofiad yn yr Arctig yn 2008. Pryd hynny, ‘rwy’n cofio sŵn byddarol wrth i’r llong aredig drwy'r rhew drwy’r rhan fwyaf o'r fordaith. O'r pedair wythnos ar y môr y tro hwn, bûm yn y rhew am ond ychydig ddyddiau mewn gwirionedd, a hyd yn oed wedyn roedd yn rhaid gwyro oddi ar y cwrs arferol i deithio i 81 gradd gogledd i ddod o hyd i faint sylweddol o rew - a hynny dim ond tua 600 milltir o Begwn y Gogledd. "
" Gan eu bod wedi gwneud y daith nifer o weithiau o’r blaen, roedd fy nghydweithwyr yn amlwg wedi eu syfrdanu cyn lleied o rew oedd yno. Roedd un hyd yn oed yn ei ddisgrifio fel colli hen gyfaill. Mae'n amlwg bod cyflymder y newid yn yr Arctig yr ydym wedi ei weld yn ystod yr haf eleni wedi bod yn sioc hyd yn oed i’r gwyddonwyr pegynol profiadol! "
Esbonia Dr Tom Rippeth arwyddocâd y lleihad:
“Ers ychydig flynyddoedd, rydym wedi gweld lleihad mawr ym maint y rhew môr sy’n arnofio ar Fôr yr Arctig yn ystod yr haf. Mae’r lleihad yn arbennig o amlwg ar ddiwedd yr haf ym mhegwn y gogledd, pryd y mae arwynebedd y rhew môr yn cyrraedd ei isafbwynt blynyddol. Mae’r lleiafswm a gofnodwyd eleni wedi torri’r record a osodwyd yn 2007, efo arwynebedd y rhew môr ryw 20% yn llai nag ym mis Medi 2007.”
“Mae’r rhew môr yn chwarae rhan bwysig iawn yn yr hinsawdd, am ei fod, i bob pwrpas, yn gweithredu fel drych, gan adlewyrchu pelydrau’r haul yn ôl i’r gofod. Mae hefyd yn gweithredu fel cap, yn insiwleiddio Môr yr Arctig rhag yr atmosffer, sydd yn llawer oerach. Yn absenoldeb rhew, mae pelydrau’r haul yn cynhesu’r dŵr, a’r dŵr cynnes yn gwresogi’r atmosffer uwchben. Mae’r cylch yn cyflymu’r toddi yn ystod yr haf.”
"Erbyn hyn mae tystiolaeth gynyddol i awgrymu bod newid yn y cydbwysedd yn yr hinsawdd, a bod hyn yn cael ei yrru gan yr holl wresogi ychwanegol yn yr Arctig, ac y gallai’r newid fod yn rhannol gyfrifol am y nifer cynyddol o ddigwyddiadau tywydd eithafol gafwyd yn y blynyddoedd diweddar. Gall enghreifftiau o'r fath gynnwys yr haf hwn, sef y gwlypaf ers dros 100 mlynedd yma yn y DU, tra ar yr un pryd, mae sawl rhanbarth o'r Unol Daleithiau wedi cael eu taro gan sychder difrifol a gwres eithafol. "
“Er y gellir, ar yr olwg gyntaf, ddehongli’r gyfres ddiweddar o aeafoedd oer fel rhywbeth sy’n anghyson â’r syniad o blaned yn cynhesu, ymddangosant, mewn gwirionedd, fel pe baent yn deillio o gynhesu byd-eang. Mae hefyd dystiolaeth i gysylltu'r tywydd eithafol â'r lleihad yn arwynebedd y rhew môr yn yr Arctig yn ystod yr haf."
Mae'r tîm o Fangor yn gweithio gydag academyddion o Brifysgolion Rhydychen, Southampton a Reading, Coleg Prifysgol Llundain, y Ganolfan Eigioneg Genedlaethol, Arolwg Antarctig Prydain a Chymdeithas Gwyddor Forol yr Alban ar grant ymchwil gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol i wella dealltwriaeth o effeithiau tebygol cefnfor Arctig di-rew.
Dyddiad cyhoeddi: 18 Medi 2012