Tyfu tomatos blasus iawn yn yr awyr agored yng Nghymru a'r DU
James Stroud (chwith), a David Shaw, yn edrych ar domatos a dyfwyd yn yr awyr agored. Maent yn tyfu math o rywogaeth i weld sut maent yn gwrthsefyll malltod hwyr tomatos, fel y gallant ddatblygu cnwd y gellir eu dyfu yma.Mae bron yn amhosib tyfu tomatos blasus yn yr awyr agored yn y DU, mae'r hafau gwlyb yn y blynyddoedd diweddar wedi gweld malltod tomatos yn difetha pob ymdrech ac mae'r prif gynhyrchwyr masnachol wedi hen roi'r gorau iddi.
Felly ar hyn o bryd mae ein salad yn dibynnu ar domatos sy'n cael eu mewnforio neu rai a dyfir mewn tai gwydr, sy'n llawer mwy costus.
Mae un sefydliad dielw, ymddiriedolaeth ymchwil Sárvári, yn gweithio gydag arbenigwyr ym Mhrifysgol Bangor i ddatblygu cnydau newydd i arddwriaethwyr yn y DU. Yr amcan yw datblygu math newydd o domatos gwydn masnachol ac a fyddai'n gwrthsefyll malltod hwyr, y clefyd neu organeb sydd gan amlaf yn dinistrio unrhyw gnwd o domatos a dyfir yn yr awyr agored. Yr un organeb a achosodd y malltod tatws a arweiniodd at y newyn tatws yn Iwerddon.
Yn ôl David Shaw, Cyfarwyddwr yr ymddiriedaeth ymchwil Sárvári, sydd wedi'i leoli yn Abergwyngregyn yng Ngwynedd:
"Mae tomatos a dyfir yn yr awyr agored, pan ellwch eu tyfu, yn flasus iawn gan eu bod wedi tyfu'n uniongyrchol yng ngolau'r haul. Gall math newydd dygn o domato sy'n gwrthsefyll malltod gael ei dyfu'n lleol gan arddwyr, deiliaid rhandiroedd a garddwyr masnachol hyd yn oed yn ein hinsawdd wlyb. Byddent yn cael eu tyfu heb ddefnyddio plaladdwyr ac felly yn ateb pob un o'r gofynion am fwyd o ansawdd da, cynaliadwy, mewnbwn isel a dyfir yn lleol."
Mae'r ymddiriedolaeth yn gweithio gyda'r brifysgol i ddatblygu'r tomato newydd dygn. Mae'r myfyriwr PhD James Stroud yn gweithio ar y project dan arweiniad yr ymddiriedolaeth a goruchwylydd academaidd y brifysgol, Dr Katherine Steele yn Ysgol yr Amgylchedd, Adnoddau Naturiol a Daearyddiaeth ym Mhrifysgol Bangor, lle mae hefyd yn dysgu sgiliau ymchwil a datblygu buddiol.
Mae Ymddiriedolaeth Ymchwil Sárvári eisoes wedi llwyddo i ddatblygu saith math newydd o datws sy'n rhydd o falltod. Nid oes angen eu chwistrellu â phlaladdwyr, a gobeithir cyflawni'r un peth gyda'r tomatos. Mae'r ymchwil yn cynnwys edrych ar domatos gwyllt sy'n gallu gwrthsefyll malltod ac adnabod y gennyn/genynnau sy'n gwrthsefyll malltod a defnyddio dulliau di-Gm i fridio hyn i mewn i domatos sy'n cynhyrchu ffrwythau o ansawdd da ac yn gwrthsefyll malltod yn naturiol.
Meddai David Shaw, "Rydym wedi cael hyd i feysydd sydd o ddiddordeb cyffredin i ni a’r Brifysgol. Mae'r project hwn wedi'n galluogi ni i archwilio syniadau ymchwil na fyddem wedi gallu'u harchwilio heb gefnogaeth KESS.
"Mae gweithio gyda Katherine Steele wedi ein galluogi i ddefnyddio ei sgiliau blaengar yn tyfu cnydau. Mae'n hyfforddi James i ddefnyddio’r technegau moleciwlaidd diweddaraf, i adnabod genynnau a chymryd ‘olion bysedd’ yr organeb sy'n achosi malltod. Mae hyn yn hollbwysig i lwyddiant y project."
Meddai Katherine Steele, "Bydd y project hwn yn ein helpu i gael gwell dealltwriaeth o'r gallu i wrthsefyll malltod mewn tomatos, fel y gall tyfwyr a garddwyr gynhyrchu mathau gwell i'w tyfu yn yr awyr agored. Mae'r project hwn yn enghraifft o'n gwaith i ddarparu sail wyddonol i amaethyddiaeth gynaliadwy, coedwigaeth a chadwraeth adnoddau naturiol."
Meddai James Stroud, "Mae gweithio gyda chwmni a gwneud ymchwil i'r byd go iawn wedi bod yn ddiddorol ac ysgogol iawn. Mae'n wych gweithio tuag at greu cynnyrch y gellir ei farchnata, cynnyrch a fydd yn tyfu'n dda yn yr awyr agored yng Nghymru, ac a fydd yn rhoi cnwd gwerthfawr i ffermwyr a thyfwyr."
"Bydd y sgiliau rwyf wedi eu datblygu yn berthnasol i amrywiaeth eang o gyfleoedd cyflogaeth posibl. Mae wedi bod yn bleser cael canlyniadau go iawn o'r treialon a'u bod yn cael eu defnyddio fel rhan o raglen bridio."
Cyllidir ysgoloriaeth ymchwil James Stroud dan Raglen Ysgoloriaeth Sgiliau ar gyfer yr Economi Wybodaeth (KESS). Mae KESS yn rhaglen Gydgyfeirio Ewropeaidd o bwys dan arweiniad Prifysgol Bangor ar ran y sector addysg uwch yng Nghymru. Gan gael budd o Gronfeydd Cymdeithasol Ewropeaidd (ESF), mae KESS yn cefnogi projectau ymchwil cydweithredol (Meistri Ymchwil a PhD), gyda phartneriaid allanol, wedi’u lleoli yn Ardal Gydgyfeirio Cymru (Gorllewin Cymru a’r Cymoedd). Mae’r elfennau Meistr ymchwil a PhD wedi eu hintegreiddio gyda rhaglen hyfforddi sgiliau lefel uchel, sy’n arwain at Gymhwyster Datblygu Sgiliau Ôl-radd. Bydd KESS yn parhau tan 2014, ac yn darparu 400+ o leoedd PhD a Meistr.
Dyddiad cyhoeddi: 10 Medi 2013