Y deyrnas unedig ar drothwy cynnydd sylweddol mewn lefelau clefyd yr ysgyfaint ymysg oedolion ifanc - oherwydd ysmygu spliff trwm?
Mae’r DU angen bod yn barod am gynnydd sylweddol yn y nifer o oedolion ifanc sy’n cael eu heffeithio gan ffurf ddifrifol o glefyd yr ysgyfaint oherwydd eu defnydd rheolaidd o ganabis a thybaco – dyma fydd arbenigwyr yr ysgyfaint yn ei ddweud wrth Gyfarfod y Gaeaf y Gymdeithas Thorasig Brydeinig dydd Mercher 3 Rhagfyr. Mae astudiaeth arsyllol ym Mangor, Gogledd Cymru, wedi dadansoddi cleifion a fynychodd yr Adran Achosion Brys gyda ffurf ddifrifol a chyflym o emffysema yn gysylltiedig â’u defnydd uchel o ganabis a thybaco. Roedd rhai cleifion yn eu 30au ac roedd sampl gyfan wedi ysmygu 5 ‘joint’ y dydd – neu fwy – am o leiaf deng mlynedd. Astudiwyd wyth claf oedd yn dangos symptomau o glefyd ysgyfeiniol rhwystrol cronig datblygedig (y term ambarél ar gyfer casgliad o glefydau’r ysgyfaint gan gynnwys broncitis cronig ac emffysema), o 35-48 mlwydd oed, gan ymchwilwyr yn Ysbyty Gwynedd, Bangor, dros 2 flynedd. Mewn pedwar achos roedd y difrod i’r ysgyfaint yn ddigon difrifol i fod angen therapi ocsigen ac mae un claf yn dal i aros am drawsblaniad ysgyfaint addas. Mae ymchwilwyr yn credu mai defnydd uchel o ganabis a thybaco yw prif achos emffysema datblygedig a ffyrnig, yn annibynnol o unrhyw ragdueddiad genetig, gan fod yr holl gleifion â lefelau normal o’r genynnau alpha 1 antitrypsin a chymotypsin. Gall diffyg yn y genynnau hyn arwain at ddatblygiad clefyd yr ysgyfaint mewn rhai pobl. Mae astudiaethau ar draws y byd hefyd wedi cychwyn i ymdrin â’r emffysema difrifol a datblygedig hwn sy’n effeithio pobl ifanc i ganol oed sy’n defnyddio cyffuriau anghyfreithlon. Yn Awstralia mae ysmygu canabis trwy ddyfais ‘bong’, wedi arwain at gynnydd yn y cyflwr y mae arbenigwyr nawr yn ei alw’n ‘ysgyfaint bong.’ Mae emffysema, cyflwr gwanychol lle mae codenni aer yr ysgyfaint wedi’u difrodi a mwyhau, yn cael ei achosi yn bennaf gan y defnydd o dybaco, ac yn hanesyddol wedi effeithio pobl yn hwyrach ymlaen mewn bywyd. Mae ymchwilwyr yn meddwl y gall ysgyfaint ddifrodi’n gynt mewn defnyddwyr canabis sy’n ysmygu’r cyffur gyda thybaco oherwydd:
Yn aml gall ‘joint’ gael ei ysmygu heb hidlwr – gan adael ysmygwyr yn agored i gemegion niweidiol tybaco a chanabis.
Mae ysmygwyr canabis yn dueddol o fewnanadlu am hirach - gyda’r corff yn cadw mwy o’r cynnwys cemegol - gan gynyddu baich gronynnau mwg a charbon monocsid.
Mae’r llwyth cemegol trwm yn cael ei ryddhau ar dymheredd andwyol posibl
Mae canabis modern nawr yn llawer cryfach gyda photensial uwch i ddifrodi
Meddai Dr Damian Mckeon, ymgynghorydd mewn meddygaeth anadlol yn Ysbyty Gwynedd, ac Uwch Ddarlithydd Anrhydeddus ym Mhrifysgol Bangor: ‘Rydym yn gweld pobl ifanc ar y wardiau gydag ysgyfaint sy’n ymdebygu i rai pobl 80 oed ar ôl llai na degawd o ysmygu canabis a thybaco. Roedd ein hastudiaeth ni mewn ardal wledig o Ogledd Cymru, ond credwn fod llawer mwy nag y gwyddwn amdanynt . Mae yna gymunedau o bobl ifanc ar draws y DU, yn aml yn byw mewn ardaloedd o amddifadedd a diweithdra, sy’n ysmygu spliffs yn rheolaidd. Maen nhw’n rhoi eu hiechyd a’u dyfodol mewn perygl mawr. Mae canabis yn llawer cryfach y dyddiau hyn ac rydym yn gweld dyfodiad ffurf newydd difrifol o emffysema - all arwain at bobl yn brwydro am eu hanadl am weddill eu bywydau. Rydym angen astudiaeth fanwl ar fyrder ar draws y DU sy’n dadansoddi’r darlun cenedlaethol o ddefnydd canabis a chlefyd yr ysgyfaint.' Dywedodd Dr Bernard Higgins, Cadeirydd Pwyllgor Gweithredol y Gymdeithas Thorasig Brydeinig, ac ymgynghorydd ysgyfaint arbenigol yn Ysbyty’r Freeman yn Newcastle: ‘Mae’r astudiaeth yn ddarn bychan ond argyhoeddiadol o jig-so sy’n pwyntio at berygl real o ysmygu ‘joint’ yn rheolaidd. Dylai’r Llywodraeth fonitro’r dystiolaeth hon sydd nawr yn ymddangos yn ofalus a chymryd hyn i ystyriaeth wrth lunio polisïau cyffuriau ac ysmygu yn y dyfodol. Mae’n rhaid i ni wneud gymaint ag y gallwn i atal clefyd yr ysgyfaint rhag difetha bywydau cenedlaethau’r dyfodol ac mae ymgyrch addysgol arloesol yn allweddol. Mae arnom angen hefyd fwrw ymlaen â rhaglenni i daclo’r rhesymau gwaelodol sydd y tu ôl i ymddygiad mentrus pobl ifanc. Rydym angen gwell data ar y darlun cenedlaethol, ac os gellir adnabod yr ardaloedd problemus gallwn wedyn dargedu gwasanaethau’r GIG ac ymdrechion ataliol yn fwy effeithiol.’ Mae data diweddar y Cenhedloedd Unedig yn dangos mai canabis yw’r cyffur anghyfreithlon a ddefnyddir fwyaf eang yn y byd – ac yn y DU:
dyma’r cyffur a ddefnyddiwyd fwyaf eang ymysg disgyblion 11-15 oed yn 2012 gyda 7.5% yn adrodd eu bod wedi’i gymryd yn y flwyddyn ddiwethaf
dyma’r cyffur a ddefnyddir fwyaf aml hefyd ymysg oedolion 16-59 mlwydd oed, gyda 6.4% o oedolion yn ei ddefnyddio yn 2012. Yr ail gyffur mwyaf cyffredin oedd cocên powdwr.
Roedd astudiaeth arall a gyflwynwyd yn y cyfarfod gan ymchwilwyr o Ymddiriedolaeth Ysbyty Prifysgol Brenhinol Lerpwl a Broadgreen, wedi darganfod fod pobl oedd yn cymryd cyffuriau anghyfreithlon megis ‘crac’ a heroin bron 3 gwaith yn fwy tebygol o fod angen triniaeth ysbyty brys i’w helpu i anadlu (awyriad anymwthiol) ar ôl i’w cyflwr ysgyfaint waethygu – o’i gymharu ag ysmygwyr tybaco cyfredol neu gyn ddefnyddwyr. Darganfu darn arall o ymchwil gan uned ymchwil yr Ysbyty (Ymchwil Anadlol Brenhinol) nad oedd ysmygwyr cyffuriau anghyfreithlon yn mynychu bron i dri chwarter o’r apwyntiadau ysbyty dilynol ar ôl iddynt gael eu rhyddhau o’r ysbyty wedi i’w cyflwr ysgyfaint waethygu. Mae’r ymchwilwyr yn credu y gallai gwaith estyn allan cymunedol gynnig gwell ffordd o ymgysylltu gyda defnyddwyr cyffuriau. Gallai ‘siop un stop’ gynnwys cyngor, gwasanaethau a thriniaeth ar gyfer eu problemau ysgyfaint a chyffuriau – gan gynnwys: adolygiad meddygol, cwnsela rhoi’r gorau i ysmygu, adolygiadau technegau mewnanadlwyr, gwiriadau meddyginiaethau a phresgripsiynau cyffuriau.
Ffynhonnell: Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
Dyddiad cyhoeddi: 10 Rhagfyr 2014