Y Gwrthdrawydd Mawr Hadron yn creu cerddoriaeth mewn gŵyl

Bydd darn newydd o gerddoriaeth a grëwyd gan ddefnyddio data’r gwrthdrawydd gronynnau mwyaf yn ei faint a’i bŵer yn cael ei berfformio mewn gŵyl yng Ngogledd Cymru.

Bydd y perfformwyr yng Ngŵyl Gerdd Bangor yn defnyddio gliniaduron i addasu seiniau’r gronynnau yn gwrthdaro a wnaed gan y Gwrthdrawydd Mawr Hadron (Large Hadron Collider) yn Sefydliad Ewropeaidd ar gyfer Ymchwil Niwclear, a elwir yn CERN yn Geneva. 

Scott WilsonY meddwl cerddorol tu ôl i’r darn a elwir yn Dark Matter yw’r cyfansoddwr o Ganada, Scott Wilson sydd yn ddarlithydd cyfansoddi a cherddoriaeth electronig ym Mhrifysgol Birmingham.

Bydd y cyngerdd gan ei ensemble o bedwar person yng nghanolfan Pontio ar ddydd Sadwrn, Chwefror y 3ydd, yn un o uchafbwyntiau’r ŵyl, sydd yn dechrau y diwrnod blaenorol.

Thema’r ŵyl eleni yw’r Gofod ac yn ôl y sôn bydd yna gyfle i syllu ar y sêr gan ddefnyddio telesgopau pwerus o’r Gwersyll Rhufeinig.

Yn ôl y cyfarwyddwr artistig, Guto Pryderi Puw, Uwch-ddarlithydd cerdd a Phennaeth Cyfansoddi ym Mhrifysgol Bangor, bydd y digwyddiad deuddydd yn gyfle unigryw i archwilio’r gofod, planedau, sêr a’r galaethau drwy gyfrwng gwyddoniaeth a cherddoriaeth.

Dywedodd: “Rydym ni’n edrych i ysbrydoli teuluoedd cyfan gyda cherddoriaeth, ond y flwyddyn yma bydd elfen wyddonol gref i’r digwyddiadau hefyd. Rwyf yn edrych ymlaen yn benodol i’r digwyddiad seiniau electronig byw o dan arweiniad Scott Wilson ac a berfformir gan Ensemble Birmingham ar gyfer Ymchwil Electroacwstig o fewn y cyngerdd yn Theatr Bryn Terfel.

“Gyda cherddoriaeth ychwanegol gan Jo Thomas mae’n argoeli i fod yn gyngerdd anhygoel ac yn enghraifft berffaith o gyfuno elfennau gwyddonol a thechnoleg cerddoriaeth sy’n arwain at brofiad creadigol a ddychmygus i bawb. Bydd heb os yn un o uchafbwyntiau’r ŵyl.”

Dywedodd Scott Wilson, 48, wedi ei eni yn Vancouver, ac wedi astudio ym Mhrifysgol Simon Fraser yng Nghanada a Phrifysgol Westley yn Connecticut yn yr UDA cyn iddo gwblhau ei ddoethuriaeth ym Mhrifysgol Toronto, y bydd ei ensemble yn gwneud cerddoriaeth electronig o ddata gwrthdrawiadau’r Gwrthdrawydd Mawr Hadron.

Dywedodd: “Mae’r LHC yn cynnwys cylchdro 27-kilomedr o fagnetau uwch-ddargludol gyda nifer o strwythurau cyflymu i wthio egni’r gronynnau ar ei hyd. Tu fewn i’r cyflymydd, mae dau belydr egni-uchel yn teithio yn agos at gyflymder golau cyn iddyn nhw gael eu gwrthdaro.

“Er enghraifft, efallai y gallwn gymryd mas gronyn a’i mapio ar gyfer traw sain, a’i gyflymder i gryfder y gerddoriaeth. Mewn modd tebyg rydym hefyd yn darlunio’r data ar daflunydd.”

“Mae rhai o’r darluniau yma yn agos i’r gwrthdrawiadau gan ddangos beth fydden nhw’n ‘edrych’, tra mae eraill yn fwy haniaethol.

“Wrth wneud hyn rydym ni’n byrfyfyrio, gan ddefnyddio dull sy’n cael ei alw’n codio byw. Mae hyn yn ymwneud ag ysgrifennu rhaglenni cyfrifiadurol sy’n medru cael eu hail-ysgrifennu wrth redeg.

Ychwanegodd: “Wrth gymryd gronynnau isatomig gwahanol gallwn fapio eu cyflymder a radiws er mwyn penderfynu traw’r sain a’i gyflymder er mwyn penderfynu pa mor gryf fydd y gerddoriaeth. Fel cerddorion rydym ni’n gwneud penderfyniadau ynglŷn â beth i’w fapio.

“Ac mae defnyddio’r data yn ein galluogi ni i gael elfen o ddarganfyddiad. Mae’n ffordd gyffrous i’r ensemble, pedwar cerddor yn defnyddio gliniaduron, i wneud cerddoriaeth electronig gyffrous.”

Zubin KangaBydd yr ŵyl yn dechrau efo cyngerdd yn archwilio thema’r Gofod gan y pianydd o Awstralia, Zubin Kanga, a fu’n brysur iawn mewn nifer o wyliau rhyngwladol, gan gynnwys y BBC Proms ynghyd ac ymddangos fel unawdydd gyda cherddorfeydd megis y London Sinfonietta a Cherddorfa Symffoni Melbourne.

Dywedodd Guto: “Mae’r ŵyl wedi comisiynu dau ddarn newydd piano i Zubin Kanga i’w berfformio, yn nodedig gan y gyfansoddwraig o Gaerdydd Maja Palser, a gynrychiolodd Cymru yn ddiweddar yn Niwrnod Cerddoriaeth y Byd 2017 yng Nghanada, ynghyd â Claire Victoria Roberts, sydd yn astudio gradd doethuriaeth mewn cyfansoddi ym Mhrifysgol Bangor ac sy’n gyfansoddwraig dalentog dros ben.

Bydd yr ŵyl hefyd yn cynnwys darnau eiconig wedi eu hysbrydoli gan y planedau a’r sêr gan y cyfansoddwr Americanaidd a’r meistr o gerddoriaeth avant-garde George Crumb a’r cyfansoddwr Prydeinig Patrick Nunn.

“Drwy gydol y dydd Sadwrn bydd yna nifer o ddigwyddiadau am ddim yn cymryd lle ynghyd â’r prif gyngherddau o fewn Pontio, lle bydd sesiynau gwyddonol yn archwilio’r Planedariwm yn rhedeg ochr yn ochr â sesiynau cerdd i blant ifanc dan arweiniad Marie-Claire Howorth.

“Bydd cynulleidfaoedd yn cael eu hudo gan berfformiadau o gyfansoddiadau gan fyfyrwyr wedi eu perfformio gan Ensemble Cerddoriaeth Newydd Bangor a bydd cerddorion lleol yn cael eu hannog i fyrfyfyrio gydag Maja PalserEnsemble Fusion Prifysgol Bangor. Dewch i ymuno â’r hwyl!”

Drwy gydol Ionawr bydd cyfres o weithdai addysgol yn cael eu cynnal mewn ysgolion cynradd ac eilradd mewn arweiniad tuag at y brifwyl.

Am ragor o fanylion am yr ŵyl ar y 2 a 3 Chwefror ewch i www.gwylgerddbangor.org.uk.

Dyddiad cyhoeddi: 6 Rhagfyr 2017