Yn hyblyg ac ymhobman- ac eto gall fod y babŵn wrth risg
Babŵn Chacma (Papio ursinus) benyw Argae Sunset, Is Sabie, Parc Cenedlaethol Kruger, De Affrica: Bernard DUPONT cc-by-sa-2.0Er ei fod mor gyffredin i rai ardaloedd yn Affrica Is-Sahara fel eu bod yn cael ei ystyried yn boendod i rai cymunedau, mae ymchwil newydd yn dangos y gall hanner y chwe rhywogaeth o fabŵn sydd yn bresennol yn y rhanbarth fod mewn peryg o beidio ag oroesi erbyn canol y ganrif.
Er bod y rhan fwyaf o rywogaethau o fabŵn yng nghategori ‘o Bryder Lleiaf’ n ôl Rhestr Goch yr IUCN o Rywogaethau wrth Risg, mae papur diweddar yn y Journal of Biogeography yn datgelu y gallent brofi ymdrech i fodoli o dan amodau hinsawdd y dyfodol.
Daw’r risg i’w goroesiad o ystyried dim ond y ffactorau newid hinsawdd sydd wedi ei gyflyru gan ddynoliaeth. Os yw primat mawr hyblyg dan risg mewn cyfnod o amser mor fyr. A ddylai cadwraethwyr ail feddwl y modd y maent yn dosbarthu categorïau risg i gynnwys effeithiau newid hinsawdd sydd eisoes dan gychwyn?
Yn ôl Izzy Winder o Ysgol Gwyddorau Naturiol Prifysgol Bangor a fu’n arwain yr ymchwil:
“Yr hyn sydd yn ein synnu am ein canfyddiadau yw, nid yn unig nad yw’r rhan helaeth o fabŵns dan fygythiad ar hyn o bryd, heblaw am un math, babŵn Guinea, sydd yn cystadlu am dir efo babŵns cyfagos ac yng nghategori’ Agos at Fygythiad (Near Threatened), ond eu bod yn cael eu hystyried yn hyblyg, o safbwynt ecolegol. Ni fyddai neb wedi rhagweld eu bod mewn perygl- maent yn medru gwneud y gorau o gyfleoedd, maent yn ysbeilio cnydau ac yn dwyn pethau oddi ar dwristiaid. Fodd 
Babŵn Melyn, (Papio cynocephalus), Parc Cenedlaethol Serengeti, Tansania : cc-by-3.0 D. Gordon E. Robertsonbynnag, yr hyn yr ydym wedi ei ddarganfod yw y bydd rhai rhywogaethau’n dioddef colli tir lle allant ffynnu o dan amgylchiadau posib yn 2050 a 2070.”
“Os mae risg wrth rywogaethau fel hyn, yna gall llawer mwy o rywogaethau fod wrth risg anuniongyrchol cyffredinol, o effeithiau dynol sydd yn lledaenu ymhobman wrth i ni fynd ymhellach i oes yr Anthroposîn.”
Meddai Dr Kimberley Hockings, Darlithydd mewn Gwyddorau Cadwraeth ym Mhrifysgol Exeter ac aelod o Grŵp Arbenigwyr Primat yr IUCN:
"Hyd yn hyn mae ymchwil wedi canolbwyntio ar fygythiadau uniongyrchol i brimatiaid, fel colli cynefin neu’r fasnach mewn cig anifeiliaid gwyllt. Mae’r astudiaeth yma’n tanlinellu’r pwysigrwydd o ddeall yr effeithiau uniongyrchol ac anuniongyrchol a ddaw yn sgil ddynoliaeth, ar ymddygiad a gwasgariad, ac yn awgrymu y dylid cynnwys newidiadau hinsawdd i’r dyfodol yn ein strategaeth cadwraeth. Mae tuedd i gymryd y bydd primat sydd yn medru byw mewn sawl cynefin ac amgylchiadau, fel y babŵn a macac, am oroesi’n eithaf da yng ngolwg pwysau dynnol, ond mae’r ymchwil newydd hwn o bwys o ran herio’r honiad. Dyma obeithio y bydd eu deallusrwydd a’u hyblygrwydd yn ei darparu gyda’r modd i oroesi mewn byd sydd yn newid."
O dan oruchwyliaeth Izzy, fe gwblhawyd yr ymchwil newydd gan Sarah Hill, fel rhan o’i gradd Meistr MZool gydag Ymddygiad Anifeiliaid. Bu Sarah’n asesu lle fyddai’n bosib i’r babŵns fyw o dan 12 rhagamcaniad hinsawdd gwahanol ar gyfer pob rhywogaeth o fabŵn. Canfuwyd y byddai tri o’r chwe rhywogaeth o fabŵn mewn perygl.
Mam Babŵn Olewydd gydag un ifanc a baban ar y gwair tu allan maes campio ym Mharc Cenedlaethol Kibale, Uganda: llun gan Izzy WinderEsboniodd Sarah mwy am eu canlyniadau: “Edrychom ar gynhesu gan 2.6 gradd a 6 gradd, ar amgylchiadau gwlypach a mwy sych ac roedd yr hyn a ganfyddom yn peri syndod. Roedd babŵn Chacma neu fynydd mewn perygl dim ots beth oedd y rhagamcaniad newid hinsawdd- bydd eu poblogaeth yn gostwng wrth iddynt golli tua chwarter eu tir. Mae babŵn Guinea wrth risg nodedig os yw’r newid hinsawdd yn dod ag amgylchiadau cras yn ei sgil, a ni fydd y babŵn Kinda yn ffynnu o dan ragamcaniadau hinsawdd i’r dyfodol, ond mae bygythiad arbennig iddynt os fydd y tywydd yn gynhesach ac yn wlypach. Mae’n bosib y bydd dwy rywogaeth yn ymestyn, ac nid oedd un rhywogaeth i’w weld am gael ei effeithio gan newid hinsawdd.”
Dyddiad cyhoeddi: 16 Mai 2019