Archeoleg fodern yn datgelu cyfrinachau Eliseg

Cloddio twmpath Colofn ElisegBydd archeolegwyr o brifysgolion Bangor a Chaer yn cychwyn ail dymor o waith cloddio o gwmpas Colofn Eliseg, heneb garreg o’r nawfed ganrif OC a saif ar dwmpath ger Abaty Glyn y Groes, Llangollen,  rhwng 4-16 Medi 2011. Bydd prynhawn agored ar y safle cloddio archeolegol ddydd Gwener 16 Hydref, rhwng 3- 6 y.p.

Mae Project Eliseg yn defnyddio dulliau archeolegol modern i ymchwilio i’r twmpath y saif y Golofn arno a’r cyffiniau ddatgelu mwy am y Golofn, a hefyd am y twmpath neu’r ‘crug’ y saif arno.

Meddai’r Athro Nancy Edwards o Ysgol Hanes, Hanes Cymru ac Archeoleg, Prifysgol Bangor: “Prif amcan y project yw cyrraedd gwell dealltwriaeth am y gofeb ddirgel hon a sut y’i defnyddiwyd ac ail-ddefnyddiwyd dros amser.”

Mae Colofn Eliseg, oedd yn groes garreg dal i ddechrau, yn dal i fod yn dirnod trawiadol.  Dim ond rhan o baladr crwn y groes sydd ar ôl erbyn hyn, wedi ei osod o fewn ei sylfaen wreiddiol.  Bu unwaith arysgrif Ladin hir i’w gweld ar y groes, yn dweud iddi gael ei chodi gan Gyngen, tywysog teyrnas Powys a fu farw yn 854 O.C., er cof am ei hen daid, Eliseg a oedd wedi hel y Saeson o’r wlad. Erbyn heddiw mae bron yn amhosib gweld yr arysgrif. Saif y golofn ar dwmpath na wyddys ei oed na’i phwrpas.  Erbyn diwedd yr ail ganrif ar bymtheg nid oedd y Golofn yn sefyll mwyach ond cofnodwyd yr arysgrif oedd wedi ei difrodi gan yr hynafiaethydd enwog o Gymru Edward Lhuyd.  Cloddiwyd y twmpath yn 1773 gan y tirfeddiannwr lleol Thomas Lloyd ac yn ôl y sôn daethpwyd o hyd i gist garreg yn cynnwys ysgerbwd.  Ailgodwyd y Golofn hefyd.  Cofnodwyd y digwyddiad mewn ail arysgrif ar y paladr. Ond nid yw’r safle erioed wedi bod yn destun ymchwiliad archeolegol modern.  

Canlyniad y cloddio yn 2010  a  fu’n canolbwyntio ar y twmp, oedd ei hadnabod fel carnedd Oes Efydd Gynnar.

Meddai’r Athro Nancy Edwards: “ Eleni rydym yn dychwelyd i’r garnedd er mwyn archwilio natur ac ystod y ‘cloddio’ ail ganrif ar bymtheg a gwneuthuriad y garnedd.”

Mae Project Eliseg o dan gyfarwyddyd yr Athro Nancy Edwards a Dr Gary Robinson o Brifysgol Bangor ynghyd â’r Athro Dai Morgan Evans a’r Athro Howard Williams o Brifysgol Caer.  Mae’r gymuned yn cymryd rhan bwysig yn y project, dan arweiniad Amgueddfa Llangollen. Noddir y project gan Gadw, Prifysgol Cymru, Prifysgol Bangor a Phrifysgol Caer.

Dilynwch eu gwaith cloddio ar wefan Facebook Amgueddfa Llangollen neu drwy eu gwefan.http://www.projecteliseg.org

Dyddiad cyhoeddi: 31 Awst 2011