Astudiaeth newydd i rhoi’r dechrau gorau i blant ag awtistiaeth

Mae astudiaeth arloesol wedi ei lansio er mwyn deall sut y gellir cefnogi teuluoedd a effeithir gan  awtistiaeth yn syth wedi iddynt dderbyn diagnosis.

Bydd y treial, a gyllidir gan elusen ymchwil awtistiaeth, Autistica, yn ceisio canfod os yw cynnig  y rhaglen gefnogaeth  Blynyddoedd Rhyfeddol (Incredible Years®)  i deuluoedd yn fuan wedi deiagnosis eu plentyn â buddiannau hirdymor posib.

Mae rhaglenni’r Blynyddoedd Rhyfeddol (Incredible Years®) eisoes yn cael eu defnyddio’n helaeth gan ysgolion, meithrinfeydd a rhieni ledled Cymru ac yn rhyngwladol. Mae rhaglenni’r Blynyddoedd Rhyfeddol yn datblygu dealltwriaeth gymdeithasol ac emosiynol plant ifanc ac yn sicrhau bod y plant yn barod i elwa o’u profiadau yn yr ysgol, y feithrinfa neu’r cartref.

Mae addasiad o’r rhaglenni wedi cael ei ddatblygu yn unswydd i gefnogi rhieni plant gydag awtistiaeth neu oediad ieithyddol. Yn dilyn treial bychan yng Ngwynedd, y cyntaf i’w gynnal y tu allan i’r UDA, mae’r treial newydd yma yn fwy sylweddol na’r rhai blaenorol a bydd yn cael ei , gynnal ar draws Cymru, i brofi pa mor effeithiol yw’r rhaglen mewn cyd-destun Cymreig, gan adolygu cost-effeithiolrwydd y rhaglen dros amser.

Os  yw’r treialon yn llwyddiannus, gall  raglen newydd i rieni plant ifanc gydag awtistiaeth fod ar gael yng Nghymru ac ar draws y DU.

Fel yr esbonia’r Athro Judy Hutchings, o Brifysgol Bangor, a fydd yn arwain yr ymchwil:

“Yn aml mae gan blant sydd ag Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD) anawsterau cysylltiedig yn cynnwys gorfywiogrwydd, gorbryder a gorsensitifrwydd i seiniau a deunyddiau, anawsterau cysgu, ac anawsterau deall a rheoli eu hemosiynau. Mae bod yn rhiant i blentyn gydag awtistiaeth yn heriol, ond gall yr heriau ymddygiadol a ddaw yn anuniongyrchol o’r awtistiaeth achosi pryder a phroblemau iechyd meddwl i’r un sy’n gofalu am y plentyn, yn ychwanegol at y rhai a achosir yn uniongyrchol gan yr ASD.

Yn ogystal â chyfrannu at rianta mwy llyfn, sydd yn ei sgil yn lleihau’r straen ar y rhiant a’r plentyn, mae gwella sgiliau rhianta rhieni plant gyda ASD yn hanfodol oherwydd pwysigrwydd y blynyddoedd cynnar i ddatblygiad.”

Mae’r Athro Hutchings o’r Ganolfan Ymyrraeth Cynnar ar Sail Tystiolaeth yn yr Ysgol Seicoleg, wedi bod yn allweddol yn y gwaith o gyflwyno a phrofi effeithiolrwydd rhaglenni’r Blynyddoedd Rhyfeddol yng Nghymru, a hi yw awdur y llyfr “Llawlyfr Bach Rhieni”.

Bydd 72 o deuluoedd yn cymryd rhan yn yr ymchwil newydd, fydd yn dechrau gweithio gyda rhieni yn y misoedd nesaf. Bydd un grŵp yn derbyn y rhaglen ar y cychwyn, e ac yn cael eu cymharu yn erbyn y gweddill a fydd yn derbyn y gefnogaeth ar ddiwedd y project.

Roedd y rhieni a gymerodd ran mewn rhaglen beilot gynharach yn ei ystyried yn brofiad buddiol, nid yn unig am eu bod yn teimlo’n llai ynysig ac yn cael cyfle i rannu eu profiadau gyda rhieni eraill mewn sefyllfaoedd tebyg, ond hefyd gan eu bod wedi dysgu mwy am awtistiaeth ac wedi dysgu ffyrdd newydd o ymdrin â’u plant a dal eu sylw.

Meddai Claire Golding, rhiant o Gricieth a gymerodd ran yn y cwrs peilot:

“Drwy’r cwrs llwyddais i addasu fy sgiliau rhianta i gyd-fynd ag anghenion penodol fy mhlentyn, ac mae hyn wedi cael effaith cadarnhaol arnom fel teulu.”

"Buaswn yn argymell y cwrs i bob rhiant sydd â phlentyn ar y sbectrwm awtistiaeth.”

Meddai Jon Spiers, Prif Weithredwr Autistica:

“Mae cyfathrebu ac ymyrraeth gynnar yn  ymhlith y blaenoriaethau mwyaf sydd wrth wraidd ymchwil y gymuned awtistiaeth, ac felly rydym yn falch iawn o allu cyllido project blaengar sydd yn  cefnogi teuluoedd yn ystod un o gyfnodau mwyaf anodd eu profiad ag awtistiaeth.

Mae’r project hwn yn un gwerthfawr mewn dwy ffordd: fel project ymchwil, bydd yn darparu gwybodaeth i therapïau’r dyfodol, ond gyda’r fantais ychwanegol o fod o fudd i deuluoedd rŵan hyn. Rydym yn edrych ymlaen at weld y canlyniadau, ac os bydd yn llwyddiannus, byddwn yn ymgyrchu i ledaenu’r gwasanaeth yn genedlaethol fel y gall pawb sydd ei angen cael budd ohono.”

Dywedodd yr Athro Richard Hastings, Centre for Educational Development Appraisal & Research (CEDAR), ym Mhrifysgol Warwick, sydd hefyd yn rhan o’r tîm ymchwil:

“Nod ein hymchwil yw gwella sawl agwedd ar ansawdd bywyd plant ac oedolion gydag awtistiaeth, eu teuluoedd a’u gofalwyr ac felly rydym yn awyddus i weld os fydd y rhaglen yma yn cynnig dull cost-effeithiol o roi cymorth i’r teuluoedd ifanc hyn.”

Meddai Dr Sue Evans, Seicolegydd Plant Ymgynghorol gyda Bwrdd Iechyd Addysgu Powys:

“Rydym yn falch iawn o fod yn rhan o’r ymchwil hwn. Mae gennym strategaeth Blynyddoedd Cynnar (IY) aml-asiantaeth gref ym Mhowys a bydd y rhaglen awtistiaeth yn integreiddio’n dda efo hyn, ac yn ychwanegu cefnogaeth i rieni plant ifanc gydag awtistiaeth. Hyd yn hyn, rydym wedi cynnal dau grŵp peilot.  Rydym yn edrych ymlaen at fod yn bartneriaid yn yr ymchwil, rhedeg grwpiau ychwanegol i rieni a chyfrannu tystiolaeth am effeithiolrwydd y rhaglen.”

Dyddiad cyhoeddi: 20 Hydref 2016