Cyfansoddiad sy’n ymdrin â dyslecsia’n cael sylw ar Radio 4

Bydd gwaith cerdd a fideo newydd a ysgogwyd gan ddyslecsia, a'r wyddoniaeth y tu ôl i’r cyflwr yn derbyn sylw ar raglen ‘All in the Mind’ Radio 4, sy’n ymchwilio’r rhwystredigaethau a’r potensial o fewn ein hymennydd. Bydd y rhaglen yn cael ei ddarlledu nos Fawrth 18 Rhagfyr am 9.00 yn ac eto am 3.30 brynhawn Mercher 19 Rhagfyr. Bydd hefyd ar gael ar lein wedi’r darllediad gyntaf.

Cyfansoddwyd Lexicon gan gyfansoddwr electroacwstig, yr Athro Andrew Lewis o Ysgol Cerddoriaeth  y Brifysgol. Noddwyd y cyfansoddiad drwy un o Grantiau Bychain y Celfyddydau gan Ymddiriedolaeth Wellcome. Diben y grant yw pontio’r celfyddydau a’r gwyddorau. 

Man cychwyn y broses greu oedd trafodaethau gydag arbenigwyr o Ganolfan Dyslecsia Miles Prifysgol Bangor am yr ymchwil ddiweddaraf ym maes dyslecsia ac am unigolion sy’n ddyslecsig.  Mae arbenigwyr o fri byd eang ar ddyslecsia ac addysg dyslecsia yno, ac mae’r Ganolfan hefyd yn cefnogi myfyrwyr a disgyblion ysgol lleol sy’n ddyslecsig gyda’u hastudiaethau. Aelod staff a oedd wedi gweithio yno ers blynyddoedd a gofiodd am y darn o farddoniaeth gan fachgen 12 oed, sy’n disgrifio’i deimladau a’i rwystredigaethau wrth ymdopi â dyslecsia. Y gerdd yma oedd man cychwyn ysbrydoliaeth Andrew Lewis ar gyfer y darn.

Ysgrifennwyd y darn gan Tom Barbor-Might pan oedd yn blentyn ac yn derbyn cefnogaeth gan Ganolfan Dyslecsia Miles, ym Mhrifysgol Bangor.

Mae’r cyfansoddiad wedi ei seilio ar drin recordiadau o Tom, a darllenwyr eraill sy’n ddyslecsig, yn darllen geiriau Tom o’r testun gwreiddiol ac o fersiwn ddiwygiedig efo sillafu confensiynol.

Fel yr esboniodd yr Athro Andrew Lewis:

“Buaswn yn disgrifio’r cyfansoddiad fel ‘paentiad efo geiriau’. Y neges, os oes un, yw nad oes rhaid ystyried yr hyn a ystyrir fel rheol yn ‘gamgymeriad’ yn wall mewn gwirionedd. Gallech ei weld fel dewis creadigol. Gall peidio â meddwl am y rheidrwydd i fod yn  gywir a dilyn y rheolau bob tro, arwain at feddwl annisgwyl, unigryw a chreadigol. Cododd rhai o’r syniadau yn y darn yn uniongyrchol o’r ‘camgymeriadau’ hyn.”

“Er enghraifft, ysgrifennodd Tom yn Saesneg fod geiriau fel dail yn chwythu yn y gwynt- ond ysgrifennodd dail fel ‘lifes’ yn lle ‘leaves’. Tarodd hyn fi fel trosiad – bod bywyd rhywsut yn anhrefnus i’r sawl sy’n brwydro efo dyslecsia. Darllenodd un o’r darllenwyr  y gair ‘lifes’ hyn fel ‘flies’ – yn y rhan yna yn y darn mae’r sain a’r delweddau’n cyfleu pryfed yn heidio ac yn sïo.”

Meddai Tom Barbor-Might:

“Pan dderbyniais gais am fy nghaniatâd  i ddefnyddio’r darn o farddoniaeth mewn darn o gelfyddyd, a dweud y gwir doeddwn i ddim hyd yn oed yn cofio’i ysgrifennu. Dwi’n meddwl bod hynny wedi gwneud ei ailddarllen wedi cyfnod o ugain mlynedd yn fwy od. Wedi dehongli’r sillafu, daeth llawer o atgofion yn ôl. Rhigymau rhyfedd o’r dosbarth i gofio’r wyddor a straeon ofnadwy’n ymwneud â morladron coch, glas a gwyrdd. Yn y bôn roedd yn fy atgoffa o’r rhwystredigaeth wrth fynd ati i drin gramadeg, sillafu a’r modd yr ydym yn trefnu ein meddyliau ar y dudalen. Pam ddylai A fod am afal ac yn y blaen? Mae iaith yn fwy na modd o gyfathrebu’n unig, mae hefyd yn ffordd o feddwl, yn fodd i wneud synnwyr o’r byd ac, fel plentyn, rwy’n cofio teimlo mod i wedi fy nghau allan o hynny. Os yw’r farddoniaeth yn rhoi awgrym o hynny, yna dwi’n falch ei bod yn cael ei defnyddio.”

“O’m profiad i, mae’r awdurdodau addysg yn wir yn eithaf soffistigedig pan ddaw’n fater o ddelio efo dyslecsia. I mi, agwedd pobol eraill sydd wedi achosi problem. Er bod cannoedd o filoedd o bobl yn delio efo dyslecsia yn y DU heddiw, mae nifer o bobl yn dal i feddwl ei fod yn anabledd ‘gwneud’- ac yn nodwedd o or-ddiagnosis gan seicolegwyr addysg. Oherwydd hyn dwi’n meddwl i mi guddio rhag fy nyslecsia, a hyd yn oed ei anwybyddu. Doedd tyfu i fyny efo fo ddim yn llawer o hwyl, a hyd heddiw allai ddim adrodd yr wyddor na misoedd y flwyddyn mewn trefn i chi”

“Rwy’n mawr obeithio y bydd darn Andrew mewn rhyw fodd yn egluro’r  profiad o fod yn ddyslecsig i gynulleidfa, ac y bydd yn hybu empathi a dealltwriaeth. Roedd yn bleser cael bod yn rhan o’r project.”

Meddai Dr Marketa Caravolas, Cyfarwyddwr  Ganolfan Dyslecsia Miles: “Mae gweithio efo Andrew mewn ymgais i gysylltu  syniadau gwyddonol efo mynegiant celfyddydol wedi bod yn bleser prin. Mae Lexicon yn ddarn o gelf sain sydd yn ysgogi’r emosiynau a’r meddyliau y gall rhywun â dyslecsia eu profi wrth ymdrin â phrint mewn ffyrdd anghonfensiynol. Yr un pryd, mae’n waith sy’n ceisio cyfleu’r ddealltwriaeth wyddonol gyfredol o’r diffyg cyd-fynd rhwng prosesu sain a’i ffurf ysgrifenedig. Gelwir hyn yn ‘anhawster prosesu ffonolegol’ mewn dyslecsia. Mae dyslecsia’n gyflwr sy’n seiliedig ar iaith, sydd yn amlygu’i hun yn aml mewn prosesu synau llefaru yn araf neu’n anghywir weithiau: mae hyn yn achosi camgymeriadau neu anghysonderau mewn mapio iaith a phrint wrth ddarllen ac yn peri i sillafu fod yn wallus. Mae gweithio efo artist sonig, sydd â diddordeb arbennig mewn ymchwilio a thrin lleferydd, wedi gwneud y cydweithio efo Andrew Lewis ar Lexicon  yn brofiad cyfoethog i ni yng Nghanolfan Dyslexia Miles, gyda’n diddordeb mewn hybu dealltwriaeth o’r profiad dynol a gwyddoniaeth mewn perthynas â dyslecsia.”

Gellir gwylio darn o'r cyfansoddiad yma.

Dyddiad cyhoeddi: 14 Rhagfyr 2012