Rhagweld y bydd hinsawdd gynhesach a gwlypach yn dod ag effaith gymdeithasol ac ecolegol i Lwyfandir Tibet

Bydd cynnydd mewn glawiad a dŵr tawdd rhewlif yn gwrthdroi’r duedd grebachu yn ddramatig ac yn ehangu llynnoedd sydd tirgaeëdig ar Lwyfandir Tibet 50%

Tra bod adroddiadau diweddar wedi nodi bod mwy na hanner llynnoedd mwyaf y byd, gan gynnwys llynnoedd ar lwyfandir Tibet, yn sychu, mae papur yn Nature Geoscience heddiw (27/5/24) yn awgrymu y bydd llynnoedd tirgaeëdig ar Lwyfandir Tibet, erbyn diwedd y ganrif hon, yn cynyddu fwyfwy, gan arwain at golli tir mawr ac effeithiau economaidd, amgylcheddol a hinsoddol cysylltiedig.

Mae rhagfynegiadau hinsawdd a thywydd yn awgrymu y bydd mwy o law oherwydd newid yn yr hinsawdd yn ehangu’r llynnoedd hyn, ac y gwelir lefelau dŵr yn codi hyd at 10 metr.

Yn ôl ymchwil Dr Iestyn Woolway o Brifysgol Bangor a chydweithwyr yn Tsieina, Saudi Arabia, Unol Daleithiau America a Ffrainc, amcangyfrifir y bydd cyfaint y dŵr sy'n cael ei ddal yn y llynnoedd tirgaeëdig hyn yn cynyddu bedair gwaith erbyn 2100.

Bydd y cynnydd yn arwynebedd y llyn hefyd yn golygu colli arwynebedd tir hollbwysig, ar gyfer amaethyddiaeth, i bobl fyw arno, rhwydweithiau ffyrdd a rheilffyrdd hanfodol a tharfu economaidd.

Mae newid yn yr hinsawdd yn gwneud Llwyfandir Tibet yn wyrddach ac yn fwy addas i fyw yno, gan ddenu mwy o bobl i uchderau uwch oherwydd mynediad gwell at ddŵr. Fodd bynnag, mae cynnydd mewn lefelau llynnoedd angen cynllunio a pholisïau brys i liniaru effeithiau ar ecoleg a phoblogaeth y rhanbarth.

Colli tir

Gallai'r tir a gollir o ganlyniad i hynny hefyd arwain at newid yn y dirwedd, wrth i lynnoedd uno a chwrs yr afonydd sy'n bwydo a rhyng-gysylltu'r llynnoedd gael ei newid.

Gallai hyn arwain at fwy o allyriadau nwyon tŷ gwydr a dolen adborth gadarnhaol, gan fwyhau’r newid yn yr hinsawdd. Gallai cynnydd mewn dŵr croyw, ac mewn llif rhwng llynnoedd hefyd achosi newid mewn ecoleg ac effeithio ar fywyd gwyllt. Er enghraifft, pan orlifodd Llyn Zonang yng Ngwarchodfa Natur Hoh Xil yn 2011, canfu Antelopiaid Tibet bod eu llwybr mudo wedi'i rwystro.

pedwar antelop o flaen llyn efo creigiau yn y cefndir — Chiru neu antelop Tibetaidd (Pantholops hodgsonii)
Credit:image by yiqianwu via i naturalist cc by nc