Bu Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Llywodraeth Cymru, Eluned Morgan AS, yn ymweld â Phrifysgol Bangor i agor y cyfleuster ymchwil monitro dŵr gwastraff newydd.
Mae’r cyfleuster yn galluogi gwyddonwyr i brofi dŵr er mwyn canfod a monitro firysau pathogenig dynol ac ymwrthedd gwrthficrobaidd mewn amgylcheddau dŵr croyw, aberol ac arfordirol ac olrhain eu presenoldeb yn y gymuned trwy samplu dŵr gwastraff.
Unwaith mae’r samplau wedi eu casglu a’u hanfon ar y labordy, mae tîm o dros 20 o ymchwilwyr yn medru paratoi samplau i gael eu profi, dadansoddi’r canlyniadau a recordio’r data sydd wedyn yn medru cael ei ddadansoddi er mwyn darparu gwybodaeth bwysig ar gyfer gwarchod iechyd y boblogaeth.
Roedd gwyddonwyr Prifysgol Bangor wedi bod yn gwneud gwaith ymchwil i bresenoldeb firysau mewn dŵr gwastraff ers peth amser pan darodd y pandemic COVID-19 yn 2020, ac ar y pwynt yna, ariannodd Llywodraeth Cymru gynllun peilot profi dŵr gwastraff i gonsortiwm wedi ei arwain gan Brifysgol Bangor oedd yn cynnwys Prifysgol Caerdydd, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Dŵr Cymru Welsh Water.
Ers 2023, mae’r cynllun dŵr gwastraff wedi ei arwain gan Lywodraeth Cymru wedi cael ei ymestyn i gynnwys ysbytai a safleoedd allweddol eraill i’r safleoedd trin gwastraff ac erbyn hyn mae Arup a’r London Data Company hefyd yn bartneriaid yn y rhaglen.
Yn ogystal â phrofi ar gyfer SARS-CoV-2 ac amrywiadau eraill, mae'r tîm bellach hefyd wedi sefydlu dulliau ar gyfer profi ar gyfer firysau eraill o ddiddordeb, gan gynnwys Polio, norofeirws a bygiau stumog eraill, ffliw a'r firws anadlol RSV ac ymwrthedd gwrthficrobaidd.
Dywedodd yr Athro Davey Jones o Brifysgol Bangor, sy'n arwain y rhaglen dwr gwastraff
“Yn ystod y pandemic ac ers hynny, mae’r tîm wedi samplo popeth o’r safleoedd trin gwastraff i feysydd awyr, y fferi rhwng Iwerddon a Chaergybi, carchardai, ysbytai a llety myfyrwyr. Dangosodd hyn fod y dechnoleg o brofi dŵr gwastraff yn gweithio. Mae’n ffordd newydd o feddwl, ac yn rhoi’r darlun llawn i ni o ran gwyliadwriaeth ar lefel cymunedol. ‘Da ni ddim yn profi unigolion, a chan fod y math yma o brofi yn cyrraedd pob haen o gymdeithas, dydy neb yn cael eu gadael allan, nac yn cael y cyfrifoldeb am y canlyniadau.
“Y cam nesaf yw sut fedrwn ni barhau i’w ddefnyddio er budd y cyhoedd. Rydym yn parhau i brofi am COVID-19 a choronofeirysau eraill, am y ffliw, RSV, heintiau enterig fel norofeirws, polio, ac mae ein cydweithwyr ym Mhrifysgol Caerdydd yn gwneud gwaith blaengar ym maes ymwrthedd gwrthficrobaidd.
“Un o’r heriau yw creu rhyngwynebau newydd fel bod y data yn medru cael ei ddefnyddio i’w llawn botensial. Rwy’n argyhoeddedig bod ein gwaith yn cefnogi Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, gan ddefnyddio’r data ar gyfer dangosyddion cenedlaethol, gyda’r potensial i greu rhai newydd yn defnyddio’r data ar themâu fel iechyd a maeth, ymwrthedd gwrthficrobaidd, llesiant y boblogaeth ac anghydraddoldeb cymdeithasol. Mae gennym yr isadeiledd cenedlaethol rŵan - mae angen ei ddefnyddio i’w llawn gapasiti.”
Roedd data dŵr gwastraff yn allweddol o ran gwella ein dealltwriaeth o ledaeniad COVID-19 yng Nghymru. Mae’n parhau i roi data allweddol inni sy’n ein galluogi ni i olrhain y feirws drwy ein cymunedau tra bod ffynonellau data eraill yn y DU, fel Arolwg Heintiau COVID-19 y Swyddfa Ystadegau Gwladol, wedi’u tynnu’n ôl.
“Rwy’n falch iawn, trwy’r cyfleuster gwych hwn a’r tîm yma, y gallwn gymhwyso’r hyn a ddysgwyd i gael mewnwelediad amhrisiadwy fydd yn llywio sut rydym yn ymateb i lawer o glefydau trosglwyddadwy eraill nawr ac yn y dyfodol.
