Profion ar ddŵr gwastraff awyrennau yn dangos ‘methiant’ mesurau teithio awyr yng nghyfnod Covid

Roedd gan bron pob awyren a gyrhaeddodd tri maes awyr yn y DU yn ystod cyfnod o gyfyngiadau Covid y firws SARS CoV-2 yn eu dŵr gwastraff, yn ôl ymchwil sydd newydd ei chyhoeddi. Canfuwyd y firws hefyd mewn dŵr gwastraff yn y terfynellau cyrraedd.

Roedd gwyddonwyr o Brifysgol Bangor, a arloesodd yn y defnydd o brofion dŵr gwastraff i olrhain SARS-CoV2 yn y DU, eisiau darganfod a ellid defnyddio profion dŵr gwastraff fel ffordd o fonitro iechyd cyffredinol teithwyr ar awyrennau sy'n dod i'r wlad yn y dyfodol. Ariannwyd yr astudiaeth gan Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU ac fe'i cyhoeddir yn PLOS Global Public Health.

Profodd y tîm y tanc toiledau dŵr o hediadau pellter hir a byr yn dod i mewn i'r DU ym meysydd awyr Heathrow, Caeredin a Bryste dros gyfnod o dair wythnos rhwng 8-31 Mawrth 2022. Casglwyd samplau hefyd o garthffosydd a oedd wedi'u cysylltu â'r neuaddau cyrraedd yn nherfynellau maes awyr ac mewn gweithfeydd trin dŵr gwastraff yng nghyffiniau pob maes awyr.

Codwyd y cyfyngiadau COVID-19 yn Lloegr ar 18 Mawrth 2022, gan ddileu’r gofyniad i deithwyr heb eu brechu sefyll prawf cyn gadael a phrawf ar ôl cyrraedd diwrnod 2 i brofi eu statws Covid. Ond ni chanfu'r ymchwilwyr fawr o wahaniaeth yn y crynodiadau o SARS-CoV-2 mewn dŵr gwastraff cyn ac ar ôl y dyddiad hwnnw.

Er gwaethaf yr holl fesurau oedd gan y DU ar waith i geisio atal pobl â’r salwch rhag hedfan i’r DU, roedd bron pob awyren a brofwyd gennym yn cynnwys y firws, a’r rhan fwyaf o’r carthffosydd terfynol hefyd. Gallai hynny fod oherwydd bod pobl wedi datblygu symptomau ar ôl profi’n negyddol; neu yn osgoi'r system, neu am ryw reswm arall. Ond dangosodd fod methiant rheolaeth ffiniau yn y bôn o ran gwyliadwriaeth Covid.

person in a purple tshirt with short blonde hair

Efallai y bydd ymchwil cynharach gan y tîm yn esbonio pam. Mewn arolwg barn o 2000 o oedolion, cyfaddefodd 23% o ymatebwyr eu bod wedi mynd ar awyren yn ôl i’r DU yn flaenorol wrth deimlo’n sâl. Gofynnodd yr arolwg hwnnw hefyd i ymatebwyr am eu harferion toiled ar deithiau awyren, a chanfuwyd y byddai 13% o unigolion sy'n dal taith awyren pellter byr yn debygol o ysgarthu ar yr awyren; gyda chyfran uwch i'w gweld mewn teithwyr pellter hir, sef tua 36% o'r cyfanswm. Yn seiliedig ar y wybodaeth hon, ynghyd â chyfraddau gollwng Covid, amcangyfrifodd y tîm pe bai samplo dŵr gwastraff yn cael ei sefydlu mewn meysydd awyr yn y dyfodol, gallai ddal 8-14% o achosion SARS-CoV-2 sy'n dod i mewn i'r DU trwy deithiau awyr.

Mae'r ymchwilwyr yn credu y gallai samplu dŵr gwastraff fod yn rhan o system gwyliadwriaeth clefydau heintus ar gyfer y DU yn y dyfodol. Gallai samplu yn y dyfodol hefyd nodi heintiau eraill, fel Norofeirws neu Enterofeirws, gan roi darlun cliriach o bosibl o ba bathogenau sy'n dod i mewn i'r wlad.

Y bwriad yw cael darlun cyffredinol i helpu systemau iechyd y DU i fod yn barod, neu, os yn bosibl, i gael rhybudd ymlaen llaw, o glefydau sy'n dod i'r amlwg. Ni fyddai’n ymarferol profi pob hediad sy’n cyrraedd, ond gallai cymryd dŵr gwastraff o’r rhai sy’n cyrraedd un derfynfa maes awyr a ddefnyddir ar gyfer teithiau pellter hir ddarparu amcangyfrif o’r clefydau sy’n dod i mewn i’r wlad.

"Ar hyn o bryd does gennym ni ddim syniad faint o bobl sy’n dod i mewn i’r wlad yn cario gwahanol glefydau, yn rhannol oherwydd nad oes unrhyw un eisiau cael eu profi yn y fan a’r lle. Mae monitro dŵr gwastraff yn rhoi cipolwg i ni o’r clefydau heintus y gall teithwyr eu cario wrth gyrraedd.

head shot of person with shoulder length brown hair

Mae’r papur‘Wastewater-based monitoring of SARS-CoV-2 at UK airports and its potential role in international public health surveillance’ yn cael ei gyhoeddi heddiw yn PLOS Global Public Health.