Teitl y prosiect: Etholiadau yn Etholaethau Môn a Sir Gaernarfon rhwng 1689 a 1832
Ymchwilydd Doethurol: Lynn Edwards
Goruchwylir gan: Dr Lowri Ann Rees
Mae ymchwil Lynn yn canolbwyntio ar hanes etholiadau seneddol a ymleddir yn etholaethau Ynys Môn a Sir Gaernarfon rhwng diwedd yr ail ganrif ar bymtheg a dechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg.
Mae’r ymchwil yn adeiladu ar astudiaethau cynharach Peter D.G. Thomas, yn enwedig ei waith ar wleidyddiaeth yng Nghymru’r ddeunawfed ganrif, ac yn gwneud defnydd o’r deunydd gwreiddiol gwych sydd gan Archifau a Chasgliadau Arbennig Prifysgol Bangor, gan gynnwys llythyrau, polau piniwn a llyfrau etholiad.
Mae prosiect Lynn yn ymgais i danio diddordeb yng ngwleidyddiaeth etholiadol yng Nghymru ac arddangos cwmpas y gweithgaredd sy’n gysylltiedig â’r prosesau gwleidyddol hyn: mae hi eisoes wedi darganfod cyhuddiadau o lofruddiaeth, gweithgareddau ‘meistr pyped gwleidyddol’, ac ymdrechion i warth ar dirfeddiannwr mawr.
Bydd traethawd ymchwil Lynn yn canolbwyntio ar sawl astudiaeth achos efo etholiadau a ymleddir. Mae’r cynharaf o’r rhain yn gweld gŵr o’r ‘mathling sort’, a oedd wedi cael ei gyfoeth trwy ei alwedigaeth, yn hytrach na’i rent, yn herio sefydliad gwleidyddol lleol diwedd yr ail ganrif ar bymtheg. Mae un arall yn gweld dau frawd yn sefyll yn erbyn ei gilydd am yr un sedd – ar gost enfawr, yn ariannol ac yn gymdeithasol. Cafodd y bennod hon ôl-effeithiau hirdymor ar gynrychiolaeth seneddol yr ardal. Mae trydedd astudiaeth achos yn canolbwyntio ar wrthryfelwr dosbarth canol arall, gan seilio ymgyrch ar hawliau’r dosbarthiadau is yn y 1830au.
Y nod yw gosod yr astudiaeth achos ranbarthol hon o fewn cyd-destun y byd gwleidyddol Cymreig a Phrydeinig ehangach, gan ddangos sut y mae gogledd-orllewin Cymru yn cyd-fynd â thueddiadau cenedlaethol cyffredinol ac yn gwyro oddi wrthynt. Mae'r dadansoddiad hirdymor yn caniatáu ar gyfer ystyried newidiadau dros y cyfnod.
