Cyfres newydd S4C 'Cartrefi Cymru' yn archwilio hanes ac esblygiad tai yng Nghymru

Dywedwch wrthym am y gyfres ‘Cartrefi Cymru’?

Mae Cartrefi Cymru yn gyfres newydd sbon a wnaed gan y cwmni cynhyrchu BOOM Cymru. Mae’n archwilio hanes ac esblygiad tai yng Nghymru dros ddeg pennod, gan ddechrau yn y cyfnod Tuduraidd yn y bennod gyntaf a symud yr holl ffordd i fyny at dai cyfoes yn y bennod olaf, gan edrych ar ddatblygiadau pensaernïol a chymdeithasol a effeithiodd ar dai ar bob lefel cymdeithasol. Cyflwynir y gyfres gan Aled Samuel, sydd wedi cyflwyno sawl cyfres am dai a threftadaeth yng Nghymru, gan gynnwys ‘04 Wal’, ‘Cartrefi Cefn Gwlad Cymru’, ‘100 Lle’, ‘Gerddi Cymru’, a ‘Dan Do’. Mae pob pennod hanner awr yn cynnwys tri thŷ, gan gynnwys sgwrs gyda pherchnogion neu feddianwyr tŷ o’r cyfnod dan sylw i glywed am eu profiadau o fyw mewn tŷ hanesyddol.

Beth yw eich rôl ar y sioe, Bethan?

Fi yw’r hanesydd adeiladau ym mhob rhaglen: rwy’n ymddangos ochr yn ochr ag Aled yn hanner cyntaf pob pennod i roi trosolwg o brif ddatblygiadau pensaernïol y cyfnod dan sylw ac i archwilio’r prif dŷ, cyn i Aled fynd yn ei blaen i weld dau tŷ arall yn yr ail hanner. Rwyf hefyd wedi bod yn gweithio y tu ôl i’r llenni i helpu i ddod o hyd i’r tai i’w cynnwys yn y sioe ac i ymchwilio i’r prif dŷ cyn ffilmio.

Ydych chi wedi gwneud unrhyw waith teledu o'r blaen neu a yw hon yn fenter newydd i chi?

Mae teledu yn diriogaeth hollol newydd i mi, ac er ei fod braidd yn frawychus, yn fy rôl fel hanesydd rydw i bob amser yn sgwrsio ag Aled yn hytrach na chyflwyno i gamera. Mae dehongli adeiladau hanesyddol yn rhywbeth yr wyf wedi hen arfer â wedi gweithio fel Gofalydd yn Amgueddfa Werin Cymru yn Sain Ffagan am tua ddeng mlynedd. Yn y rôl hon roeddwn wedi fy lleoli mewn un o'r adeiladau hanesyddol a ail-godwyd er mwyn dehongli'r adeilad hwnnw i ymwelwyr, sy'n rhywbeth a fwynheais yn fawr iawn, yn enwedig helpu pobl i gysylltu ag adeiladau. Mae’r blynyddoedd yn Sain Ffagan yn bendant wedi fy mharatoi ar gyfer y rôl deledu newydd hon, yn enwedig oherwydd mae'r adeiladau a ailgodwyd yn Sain Ffagan mor eang o ran dyddiadau, o dai crwn o'r Oes Haearn i 'prefab' o’r 1940au.

Beth ydych chi wedi'i fwynhau fwyaf am y broses?

Rwyf wedi mwynhau treulio cymaint o amser mewn tai hanesyddol ledled Cymru. Mae bob amser yn fraint cael treulio’r diwrnod mewn adeilad hanesyddol, a cael yr adeilad hwnnw i'ch hun yw’r eisin ar y gacen! Drwy gydol fy ngyrfa, rwyf wedi cael y pleser o dreulio llawer o amser mewn adeiladau hanesyddol, o weithio yn Amgueddfa Werin Cymru i fy nghwrs gradd feistr mewn Hanes Adeiladau pan oeddem bob amser allan ar dripiau. Ar ôl treulio cymaint o amser yn y llyfrgell yn ysgrifennu fy nhraethawd doethuriaeth yn ddiweddar, braf oedd bod yn ôl yn y lleoliadau hanesyddol hyn. Mae hefyd wedi bod yn wych dod i adnabod Aled a thîm BOOM Cymru, sydd i gyd yn caru hen adeiladau gymaint â minnau; gyda’i gilydd maen nhw wedi gwneud cymaint o sioeau gwych, fel y byddech chi’n cael trafferth dod o hyd i adeilad yng Nghymru nad yw'r un ohonyn nhw wedi bod iddo!

A yw eich ymchwil doethurol wedi cyfrannu at y rôl hon? 

Roedd dwy bennod gyntaf y gyfres – sydd eisoes wedi’u darlledu – yn canolbwyntio ar y cyfnodau Tuduraidd a Stiwardaidd, a gan mai testun fy ymchwil doethurol yw maenordy Elisabethaidd Castell Sain Ffagan, roeddwn i’n teimlo’n gyfforddus iawn yn ffilmio’r rhain. Yn ogystal â dathlu tai hanesyddol Cymru yn gyffredinol, mae’r gyfres yn cyfleu’r rôl bwysig y mae plastai a thai cysylltiedig wedi’i chwarae yn hanes Cymru, ac yn hyn o beth mae’n bendant yn cyd-fynd â diddordebau Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru. Mae Cartrefi Cymru a'r Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru hefyd yn rhannu'r nod cyffredin o bwysleisio arwyddocâd pensaernïol a chymdeithasol y tai yma. Dechreuwyd y gyfres yn Llancaiach Fawr, sy'n hollol nodweddiadol o dai bonedd yng nghyfnod y Tuduriaid. Fodd bynnag, rhwng ffilmio a darlledu’r bennod, mae Cyngor Bwrdeistref Caerffili wedi cyhoeddi eu bwriad i gau’r tŷ i’r cyhoedd, rhywbeth y mae Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru yn ei wrthwynebu’n gryf.

P'un oedd eich hoff dŷ i ffilmio ynddo?

Rydw i wedi mwynhau’r holl ddyddiau ffilmio am wahanol resymau, ond mae yna rai sy’n sefyll allan. Bu’r drydedd bennod yn archwilio tai Sioraidd yng Nghymru, a’r prif dŷ oedd Llanerchaeron y tu allan i Aberaeron, a ddyluniwyd gan y pensaer John Nash a gafodd ei adeiladu yn 1790. Mae hwn yn dŷ hynod ddiddorol sy’n edrych yn dwyllodrus o syml ar y tu allan, pan mewn gwirionedd mae llawer o siapiau cyffrous y tu mewn, fel petai Nash wedi dechrau gyda chiwb a cherfio'r ystafelloedd allan. Ond y prif dŷ yn yr wythfed bennod ar y 1960au a’r 1970au oedd fy ffefryn llwyr, oherwydd mae’n dŷ gyda chymaint o liw a phersonoliaeth – fel y byddech yn ei ddisgwyl o’r cyfnod hwn – ac mae diddordebau’r perchnogion wedi’u gwreiddio yn y dyluniad; rwy'n edrych ymlaen yn arw at weld yr un hwnnw'n cael ei ddarlledu yn y flwyddyn newydd.

Beth wyt ti fwyaf balch ohono am y gyfres?

Un o’r pethau rwy’n credu sy’n gwneud i’r gyfres sefyll allan yw ein bod ni'n edrych ar esblygiad tai o gyfnod y Tuduriaid hyd heddiw dros ddeg pennod gronolegol. Nid dim ond cipluniau o adeiladau o gyfnodau penodol yw’r penodau hyn, ond gobeithio y byddant yn helpu gwylwyr i ddeall pam esblygodd adeiladau dros amser a pham y daeth rhai steiliau pensaernïol i mewn ac allan o ffasiwn dros y canrifoedd.

Beth fu'r prif heriau?

Yn gyffredinol, y brif her i mi fu siarad mor gryno â phosibl. Roedd hyn yn go wahanol i ysgrifennu academaidd lle rwy’n gallu ymchwilio’n ddwfn i bob dadl ac ymhelaethu ar bob pwynt, er mae wedi bod yn hynod werthfawr datblygu’r ddwy set sgiliau. Yn fwy penodol, cyflwynodd y penodau olaf ar dai cyfoes dipyn o her, gan ei bod yn anodd crynhoi’r hyn sy’n nodweddiadol o dai yn y presennol cyn i amser basio. Fodd bynnag, mae'r prif dŷ cyfoes sy'n cael sylw yn y bennod yn wych ac mae fy ngradd israddedig mewn pensaernïaeth wedi rhoi dealltwriaeth i mi o'r broses ddylunio y tu ôl i adeilad cyfoes.

 

Roeddech chi hefyd yn gyfrifol am y darluniau yn y teitlau agoriadol? 

Oeddwn! Dwi hefyd yn darlunio adeiladau hanesyddol, felly braf oedd derbyn y gwahoddiad i gyfrannu at y teitlau agoriadol. Y briff oedd i ‘ddyfeisio’ adeilad i gynrychioli pob pennod, felly mae pob un yn gyfuniad o adeiladau gwahanol o’r cyfnod dan sylw. Ond dim ond y cam cyntaf oedd hwnnw, cyn i'r tîm cynhyrchu cymryd y darluniau hyn a’u harddangos mewn lleoliad 'rustic' i greu’r teitlau agoriadol rhamantus, hyfryd iawn.

Hyd yn hyn rydym wedi gweld cyfnodau'r Tuduriaid, y Stiwartiaid a'r Sioriaid dan sylw, ond beth allwn ni ei ddisgwyl o'r bedwaredd bennod ddydd Mercher?

Yn y bedwaredd bennod byddwn yn edrych ar dai yn y cyfnod Fictoraidd. Y prif dŷ dan sylw fydd Tŷ Treberfydd yn Llangasty ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. Fel y byddech chi’n ei ddisgwyl mewn plasty Fictoraidd, mae’n eclectig ac yn llawn deunyddiau, patrymau a lliwiau gwahanol, felly mae’n gwneud cymhariaeth ddiddorol iawn gyda Llanerchaeron o'r bennod flaenorol, sy'n Glasurol ac yn fwy cynnil o ran addurniadau.

Bydd y gyfres yn cael ei darlledu mewn dau hanner - beth allwn ni ddisgwyl o ail hanner y gyfres?

Mae'r hanner cyntaf yn cynnwys sawl plasty, ond yn ail hanner y gyfres byddwn yn symudwn i mewn i'r ugeinfed ganrif, pan oedd llai o blastai yn cael eu codi; os unrhywbeth, roedd plastai yn cael eu dymchwel! O ganlyniad, mae’r gyfres yn esblygu i ganolbwyntio ar dai torfol a’r datblygiadau cymdeithasol y tu ôl i’r rhain, sy’n ychwanegu dimensiwn arall i’r sioe.

Mae Cartrefi Cymru yn cael ei ddarlledu ar S4C bob nos Fercher am 8.25y.h. Mae penodau ar gael i'w gwylio ar S4C Clic a BBC iPlayer. Bydd ail hanner y gyfres yn cael ei darlledu yn gynnar yn 2025.