Dr Meinir Moncrieffe & hunaniaeth Syr John Wynn o Wydir 

Mae thesis Meinir, ‘Perception and Projection: The Self-fashioning of Sir John Wynn of Gwydir’, yn archwilio hanes Syr John Wynn (1553 – 1627), a'i ymdrechion i hyrwyddo bri a pedigri teulu Wynn, nid yn unig fel un o deuluoedd amlycaf uchelwyr Cymru, ond i sefydlu'r teulu fel enw pwysig yn sgweierarchiaeth Prydain yn ystod yr Oes Tuduriaid hwyr.

I Meinir, entrepreneur a pherson busnes llwyddiannus, yn berchen ar ddwy salon gwallt a harddwch yng Nghricieth, a Dolgellau, dechreuodd yr obsesiwn efo hanes gyda stori am dyn a'i gi. Gan ddechrau ar ei thaith i'r byd academaidd fel myfyriwr aeddfed, dilynodd Meinir ei hangerdd cynharaf, gan astudio gradd mewn Hanes Celf yn y Brifysgol Agored. O hyn astudiodd am MA mewn Astudiaethau Celtaidd ym Mhrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, lle darganfu lythyr diddorol a ysgrifennwyd yn Lladin gan un Syr John, tua 1592.  Mae'r llythyr hwn yn disgrifio'r myth Cymreig o Gelert, fel yr ydym yn ei adnabod fel ci ffyddlon Llywelyn ab Iorwerth a amddiffynnodd fab bach y tywysog rhag ymosodiad blaidd, dim ond i gael ei ladd yn ddiweddarach gan ei feistr mewn achos trasig o hunaniaeth anghywir. Y llythyr  hon yw'r cofnod ysgrifenedig cynharaf o gi o'r enw Gelert, fodd bynnag, mae'r naratif yn wahanol i'r chwedl adnabyddus, ac felly' cynnodd ddiddordeb Meinir yn y dyn oedd tu ôl i'r llythyr, a does dim syndod am hynny: Roedd Meinir wedi tyfu i fyny wedi'i hamgylchynu gan y chwedl oesol hon, a thirwedd chwedlonol Nant Gwynant, ar ôl mynychu'r ysgol ym mhentref Beddgelert,  a'i enwid ar ol y ci ffyddlon yng nghanol y werin ganoloesol.

Dyna sut ddechreuodd obsesiwn Meinir gyda Syr John Wynn, gan benderfynu yn y pen draw ddefnyddio teulu Wynn ac ystâd Gwydir fel sylfaen ar gyfer themâu ei thraethawd ymchwil. Mae Meinir yn defnyddio Syr John fel astudiaeth achos i archwilio sut y dangosodd bonedd Cymreig y cyfnod modern cynnar eu statws a chynnal eu hunaniaeth a'u treftadaeth Gymreig, ac ar yr un pryd ceisio ennill troedle ym myd gwladwriaeth Lloegr yn dilyn y Ddeddfau Uno (1536 a 1542).

Mae'r traethawd ymchwil yn ystyried y ffordd yr adeiladodd Syr John Wynn ar yr hyn yr oedd ei gyndadau wedi'i greu o ran ystâd fawreddog Gwydir a chanfyddiad o statws y teulu drwy astudio'r diwylliant gweledol a materol a gynhyrchir, a brynwyd, arddangos a mwynhau gan y teulu; Roedd pob un ohonynt yn dangos eu cyfoeth, eu statws a'u hawdurdod yn draddodiadol ar lefel leol ac yn genedlaethol trwy ymgorffori a mabwysiadu diwylliant y Dadeni. Ar draws y traethawd ymchwil mae Meinir yn archwilio arddangos achau drwy ddyfeisiau herodrol drwy archwilio newidiadau pensaernïol ac ychwanegiadau i'r ystâd. Mae ei hail bennod yn archwilio'r gemau Saesneg proffidiol ar gyfer uchelwyr Wynn a'r rhai lleol arwyddocaol i'w merched a'u meibion iau, a thrwy hynny ymdrechu i adeiladu sylfaen gadarn o ystad ac enw ym Mhrydain Tuduraidd. Mae'r drydedd a'r bedwaredd bennod yn archwilio creu 'Dyn y Dadeni' drwy ddefnydd amlwg Syr John, ysgrifennu hanes a chasgliad o lyfrau a llawysgrifau. Mae'r bumed bennod a'r bennod olaf yn edrych ar arferion coffa y teulu – y capel yn Sant Grwst a'r cofebau yn Nolwyddelan yn ogystal ag agwedd berfformiol y marwnadau Cymreig a oedd yn cyd-fynd â'r cofebau ffisegol.

Mae'r traethawd ymchwil yn arwyddocaol gan ei fod yn archwilio deuoliaeth hunaniaeth bonedd Cymru yn y cyfnod hwn a sut y cafodd y persona hwn ei gynnal a'i guradu'n ofalus i gydbwyso rhwng y bydoedd Cymreig a Saesneg. Mae Syr John ac ystâd Gwydir wedi cael ei ymchwilio a'i wneud sylwadau arno ers sawl can mlynedd. Mae'r rhain yn cynnwys hynafiaethwyr ar 'Daith' ac ysgolheigion blaenllaw Hanes Cymru. Mae gwaith Meinir yn adeiladu ar y llenyddiaeth bresennol sydd wedi canolbwyntio ar wleidyddiaeth a thirddaliad, drwy ganolbwyntio ar sut roedd y defnydd o ddiwylliant materol yn dangos statws a chyfoeth y teulu. Mae Meinir yn archwilio llawer o themâu sydd wedi'u hymgorffori yn y fframwaith ISWE megis diwylliant, hunaniaeth, amlieithrwydd a llinach.

"Mae fy ymchwil yn eistedd gyda gwaith y lleill yng ngharfan ISWE drwy adeiladu darlun ffres a newydd o'r bobl a'r llefydd a luniodd dirwedd ffisegol, wleidyddol a diwylliannol Cymru".

Mae Meinir yn canmol yr oruchwyliaeth ardderchog a chafodd yn ystod ei hymchwil doethurol a'r ymdeimlad o gymuned y mae hi wedi'i chael gyda'r garfan ISWE. "Mae pawb yn annog ei gilydd ac mae wastad diddordeb ac yn awyddus i glywed sut mae'r ymchwil yn datblygu". Mae hi'n arbennig o ddiolchgar am y cyfle i gyflwyno ei hymchwil i aelodau'r ganolfan ymchwil mewn amgylchedd cynnes a chalonogol a helpodd i fagu hyder yn ei siarad yn gyhoeddus. Cronnodd hyn mewn eiliad o falchder dwys i Meinir wrth siarad â'r 'Discovering Old Houses Society' am ddarlun barddonol y tŷ yng Ngwydir.

Dywedodd goruchwyliwr Meinir, Dr Shaun Evans:

''Dylai Meinir fod yn hynod falch o'i chyflawniad, yn enwedig gan fod Pandemig y Coronafeirws wedi amharu'n ddifrifol ar ei phrosiect.  Syr John Wynn yw un o'r aelodau enwocaf o'r bonheddwr Cymreig modern cynnar, a astudiwyd gan gymaint o rai eraill, yn arbennig y diweddar Athro J. Gwynfor Jones.  Serch hynny mae Meinir wedi gallu ychwanegu cymaint o haenau newydd o ddealltwriaeth at ei gymeriad a'r hunaniaeth linach a greodd ar gyfer ei dreftadaeth Gwydir.  Roedd Syr John Wynn yn ŵr bonheddig a lwyddodd i gyfrwyo a symud rhwng y bydoedd cymdeithasol, diwylliannol a gwleidyddol cymdeithas leol Cymru a thalaith Lloegr.  Mae Meinir yn dadansoddi llawer o'r mecanweithiau a gyflogodd i brojectio ei ddelwedd ddymunol o statws, awdurdod anrhydedd, gan wneud defnydd rhagorol o'r diwylliant gweledol a materol sy'n gysylltiedig â thŷ ac ystâd.  Daeth Meinir â chymaint o frwdfrydedd, chwilfrydedd a chyd-destun lleol i'r prosiect: Rwy'n edrych ymlaen at weld y cyhoeddiadau sy'n datblygu allan o'r traethawd ymchwil, a ffocws ymchwil nesaf Meinir.'' 

Mae mwy i ddod i Meinir a mwy o stori y teulu Wynn ar ôl i'w rhannu! Yn ystod yr ymchwil ar gyfer ei thraethawd daeth Meinir ar draws stori Agnes Wynn, modryb i Syr John. Roedd Anges wedi cyrraedd diwedd annhymig, ac mae Meinir, trwy ei darllen o'r llythyrau teuluol yn credu bod chwarae budr, yn debygol o ganlyniad i gam-drin domestig. Nid yw cam-drin domestig o fewn yr elit tirfeddiannol wedi bod yn destun llawer o ymchwil o'r blaen, a bydd archwilio'r dreftadaeth dywyllach hon yn helpu i fynd i'r afael â thema bwysig yn hanes rhywedd.

Ond yn gyntaf mae Dr Moncrieffe yn mwynhau ei theitl newydd ac yn mwynhau ei atgofion o'i graddio. Mae hi hefyd wedi ysbrydoli ei mab i ymgymryd â PhD, ar ol cael ei sbarduno gan yr ymdeimlad o falchder a grëwyd gan gyflawniad gwych Meinir.

Dymunwn bob llwyddiant i chi yn eich ymdrechion yn y dyfodol Meinir fel rhan o'n cyn-fyfyrwyr ISWE!