Roedd stiwardau tir yn hollbwysig mewn rheolaeth ystadau, gan ddarparu rhyngwyneb pwysig rhwng tirfeddianwyr a thenantiaid. Ac eto, tan yn ddiweddar ni fu digon o ymchwil i’w rôl mewn hanes gwledig, amaethyddol, cymdeithasol, diwylliannol ac amgylcheddol Cymru.
Ym mis Hydref 2015, partneriodd Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru â’r Centre for the Study of Historic Irish Houses and Estates, a’r Centre for Scotland’s Land Futures i gynnal gweithdy yn canolbwyntio ar rôl y Stiward Tir ar ystadau tir ledled Lloegr, Iwerddon, yr Alban, Cymru a yr Ymerodraeth Brydeinig ehangach. Roedd hyn yn sail i gasgliad arloesol o ysgrifau ar y pwnc, o dan y teitl The Land Sgent 1700-1920 (Caeredin, 2018), a gyd-olygwyd gan Dr. Lowri Ann Rees, Dr. Ciarán Reilly a Dr. Annie Tindley. Mae'r gyfrol yn cynnwys astudiaethau sy'n edrych ar werthwyr tir yn Sir Gaerfyrddin yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac ar stad y Penrhyn yn Sir Gaernarfon.
Ers hynny mae stiwardau tir wedi dod i’r amlwg fel ffocws pwysig ar gyfer ymchwil Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru.
Yn 2024, cyhoeddodd Dr. Lowri Ann Rees The Middleman at Middleton Hall, yn seiliedig ar gasgliad o lythyrau a ysgrifennwyd gan Thomas Herbert Cooke yn yr 1840au, sy'n myfyrio ar ei brofiad fel stiward tir ar stad Neuadd Middleton yn Sir Gaerfyrddin yn ystod Terfysgoedd Rebeca. Ceir mwy o wybodaeth ar wefan Cymdeithas Gofnodion De Cymru a darllenwch am lansiad llyfr Lowri.