Teitl y prosiect: 'Proprietors, people, transition and change on a Welsh estate: Gregynog Hall, Montgomeryshire, 1750-1900'
Ymchwilydd Doethurol: Mary Oldham
Goruchwylir gan: Dr Shaun Evans a Dr Lowri Ann Rees
Cefnogir yr ymchwil gan: Cefnogir yn hael gan Ymddiriedolaeth Gregynog
Mae Neuadd Gregynog yn enwog fel cyn-gartref y casglwyr celf Gwendoline a Margaret Davies, ac fel canolfan gynadledda Prifysgol Cymru. Hyd at 1913 bu’n bencadlys i un o'r ystadau tiriog hynaf yn Sir Drefaldwyn: yng nghanol rhwydweithiau cymdeithasol, economaidd a gwleidyddol a ymestynnai dros plwyfi cyfagos a thros y ffin i Swydd Amwythig a Swydd Gaerloyw; rhwydweithiau a greai ymdeimlad cryf o hunaniaeth a chyswllt â Gregynog.
Mae'r astudiaeth hon o hynt a helynt Gregynog mewn cyfnod o newid cymdeithasol a gwleidyddol yn ceisio cyfoethogi ei hanes a chynnig safbwyntiau newydd ar hunaniaeth a chymdeithas mewn sir wledig yng Nghymru. Mae’r prif themâu yn cynnwys:
- Perchnogaeth tir a’r olyniaeth linachyddol, gan gynnwys rôl merched mewn olyniaeth ystadau;
- Lleoliad daearyddol a diwylliannol ar Ororau Cymru; twf, rheolaeth a rôl yr ystad yn yr economi leol; y newid o landlordiaid preswyl i landlordiaid dibreswyl; rôl asiantau;
- Gwleidyddiaeth, bywyd cyhoeddus a diwylliant Cymru: landlordiaid Gregynog a thwf Rhyddfrydiaeth Sir Drefaldwyn mewn oes o newid cymdeithasol a gwleidyddol ac adfywiad yr ymwybyddiaeth genedlaethol Gymreig.
Mae ffynonellau archifol sy'n ymwneud â hanes yr ystad ar gadw yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Archifau Powys, Archifau Swydd Gaerloyw, ac yng Ngregynog ei hun. Cefnogir y cofnodion hyn gan astudiaethau hanesyddol pwysig, yn arbennig 'Melvin Humphreys' The Crisis of Community: Montgomeryshire 1680-1815 (Caerdydd, 1996).
Gweithgarwch diweddar: Mae Mary wedi cwblhau’r prosiect ymchwil doethurol hwn yn ddiweddar. Gallwch ddarllen mwy amdano yma.
