Gan ddefnyddio’r Rhyl yng Ngogledd Cymru fel astudiaeth achos, bu’r prosiect hwn yn modelu manteision seilwaith gwyrdd (GI) presennol ac arfaethedig ac yn asesu canfyddiadau’r gymuned o’r newidiadau amgylcheddol hyn sy’n digwydd yn eu hardal.
Gweler hefyd:
- Gwella cyfranogiad cymunedau mewn projectau carbon isel
- Poster: Canfyddiadau o newid hinsawdd a chyfraith amgylcheddol yn y DU a Ffrainc: Cymhariaeth. Mae’r poster hwn yn seiliedig ar arolwg ar raddfa fach a gynhaliwyd fel rhan o interniaeth israddedig ac a gyflwynwyd yng nghynhadledd WISERD yn 2023. Mae’n codi cwestiynau diddorol am y newidiadau yn y gyfraith amgylcheddol yn dilyn Brexit o gymharu â Ffrainc fel aelod o’r UE. Fersiwn hygyrch o gynnwys y poster yma.
Ysgrifennwyd gan Jenna Burns
Mae nifer o ffactorau sy’n dylanwadu ar sut rydym yn dehongli ac yn blaenoriaethu ymdrechion yn erbyn newid yn yr hinsawdd ac mae hyn yn ei dro yn dylanwadu ar sut mae bodau dynol yn dehongli difrifoldeb y broblem. Y 3 ffactor mwyaf cyffredin sy’n gysylltiedig â gwadu newid yn yr hinsawdd yw’r cyfryngau, dewis geiriau a gwleidyddiaeth.
Felly, beth yw swyddogaeth y cyfryngau? Yn gyntaf, rhaid edrych ar sut yr adroddir gwybodaeth am newid yn yr hinsawdd. Pan fydd y cyfryngau torfol yn ymdrin â’r sgwrs ar newid yn yr hinsawdd, caiff ei gyflwyno’n aml fel dadl gytbwys. Mae hyn yn dylanwadu ar y ffordd y mae pobl yn ystyried newid yn yr hinsawdd, fel pe bai’n cael ei gyflwyno fel 50% yn gredadwy a 50% yn wadadwy, gall pobl deimlo bod arwyddocâd newid yn yr hinsawdd yn ddadleuol ac felly byddant yn diystyru’r angen am newid.(1)
Pan fydd pobl yn colli diddordeb yn yr argyfwng newid yn yr hinsawdd, mae’r cyfryngau hefyd yn rhoi llai o sylw i newid yn yr hinsawdd. Er enghraifft, yn ystod cyfnod arlywyddiaeth Donald Trump, pan dynnodd ei hun allan o gytundeb Paris, roedd llai o sylw yn y cyfryngau i newid yn yr hinsawdd yn yr Unol Daleithiau, a oedd yn ei dro yn lleihau’r brys i weithredu ar newid yn yr hinsawdd. (2)
Yn ôl Sniderman, pan fydd pobl yn wynebu cysyniad fel newid yn yr hinsawdd, maent yn “annhebygol o dreulio amser yn cael llawer iawn o wybodaeth a byddant yn ddethol yr hyn y maent yn talu sylw iddo” ac o ganlyniad byddant yn cymryd llwybrau byr ac yn edrych ar y cyfryngau i gael pytiau bach o wybodaeth yn hytrach na ffynonellau academaidd. (3) Daw hyn yn broblem pan fydd y cyfryngau yn lleihau faint o amser sgrin a roddir i newid yn yr hinsawdd, megis yn ystod arlywyddiaeth Trump, wrth i lai o bobl allu gweld y disgwrs maent o ganlyniad yn llai tebygol o fewnoli’r materion a gwneud newidiadau i gael dyfodol mwy ymwybodol.
Ochr yn ochr â’r diffyg sylw, mae’r cyfryngau hefyd wedi cyfrannu at ansicrwydd y pwnc trwy’r geiriau a ddewisir. Gall defnyddio geiriau fel ‘gallai’ neu ‘gall’ mewn adroddiadau newyddion wrth gyfeirio at ragolygon y tywydd neu ragfynegiadau newid yn yr hinsawdd wneud i bobl gredu bod siawns sylweddol na allai’r rhagfynegiadau hinsawdd ar lefelau’r môr a thymheredd yn codi ddigwydd, gan felly gwneud i’r brys am y mater ddiflannu.(4)
Nid y cyfryngau yn unig sy’n defnyddio’r iaith gymhleth hon. Gellir dweud bod gwyddonwyr yn aml yn defnyddio geiriau sy’n ddryslyd i leygwyr. Enghraifft o hyn fyddai’r defnydd o’r term ‘tuedd gadarnhaol’ a ddefnyddir yn aml yn y cyfryngau ac mewn adroddiadau gwyddonol. I leygwyr gall hyn ymddangos yn beth da ac felly gallant fod yn fwy tebygol o wrthod yr angen am frys mewn perthynas â’r hinsawdd, fodd bynnag, yr hyn y dylai gwyddonwyr fod yn ei ddweud mewn gwirionedd yw ‘tuedd ar i fyny’ i ddarlunio’r sefyllfa yn gywir a lleihau dryswch.(5) Felly mae swyddogaeth iaith yn chwarae rhan fawr yn y disgwrs newid yn yr hinsawdd ac wrth addysgu pobl am bwnc cynhesu byd-eang.
Ar wahân i iaith ddryslyd, mae gwleidyddion yn aml yn defnyddio iaith ddychrynllyd, sy’n cynnwys gorliwio sefyllfa trwy eiriau sy’n arwain at banig ac ofn. Gallai hyn egluro’r gwahaniaeth enfawr yn nifer y rhai sy’n credu mewn newid yn yr hinsawdd a’r rhai sydd ddim yn credu yn y llywodraeth, gan eu bod yn gwrthdaro o ran beth i’w gredu. Ffactor arall fyddai goblygiadau polisïau newid yn yr hinsawdd i bleidiau unigol. Yn ôl McCright a Dunlap, mae ceidwadwyr yn gweld rheoliadau amgylcheddol fel rhai sy’n bygwth elfennau craidd ceidwadaeth. Er enghraifft, mae cytuniad rhwymo ar brisiau carbon yn cael ei ystyried yn fygythiad uniongyrchol i dwf economaidd parhaus ac felly bydd ceidwadwyr a phleidiau asgell dde eraill yn fwy tebygol o wadu newid yn yr hinsawdd mewn ymgais i hunan-warchod ac i osgoi gorfod gweithredu polisïau mwy eco-gyfeillgar a allai leddfu eu twf. Byddant felly yn osgoi’r pwnc wrth annerch y cyhoedd a thrwy hynny guddio barn eu cefnogwyr ar y pwnc. (6) Mae’r rhaniad parhaus hwn yn cael ei adlewyrchu yng Ngweriniaethwyr America hefyd. Lle credai 75% o ddemocratiaid fod cynhesu byd-eang yn ganlyniad gweithredu dynol yn yr Unol Daleithiau yn 2009, dim ond 19% o weriniaethwyr gredai hynny6 a gyda Donald Trump yn ethol Scott Pruitt, gwadwr newid yn yr hinsawdd a chyfaill agos y diwydiant tanwydd ffosil i arwain asiantaeth Diogelu’r Amgylchedd yn 2016, gellir gweld y farn gyson sydd gan bleidiau asgell dde ynglŷn â newid yn yr hinsawdd. (7)
Awgrymiadau i wella’r ddisgwrs am newid yn yr hinsawdd:
- Adrodd yn gywir
- Defnyddio iaith chwareus a dychmygus yn hytrach nag iaith ddychrynllyd wrth annerch y cyhoedd = canlyniadau cadarnhaol a derbyn newid yn yr hinsawdd8
- Defnyddio trosiadau i wahaniaethu rhwng cysyniadau sy’n aml yn ddryslyd e.e. hinsawdd yn hytrach na tywydd (8)
- Paratoi’r cyhoedd yn erbyn gwybodaeth anghywir am newid yn yr hinsawdd
- Tynnu sylw at y consensws gwyddonol – gwefannau NASA + ipcc
Cyfeiriadau
- Reiner Grundmann, a Ramesh Krishnamurthy. ‘The discourse of climate change: A corpus-based approach.’ Dulliau beirniadol o ddadansoddi disgwrs ar draws disgyblaethau (2010): 4.2, 125–146. (P. 1) https://publications.aston.ac.uk/id/eprint/10425/1/Grundman_and_Krishnamurthy.pdf [Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- David J. Park, ‘United States news media and climate change in the era of US President Trump.’ Asesu a rheoli amgylcheddol integredig (2018): 14.2, 202–204. https://setac.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ieam.2011[Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- Susan. McDonald, ‘Changing climate, changing minds; applying the literature on media effects, public opinion, and the issue-attention cycle to increase public understanding of climate change.’ Int J Sustain Commun, 4 (2009): 45–63. (t.3)
http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.334.1015&rep=rep1&type=pdf [Cyrchwyd 26 Ebrill 2021] - James Peintiwr, ‘Climate change in the media: Reporting risk and uncertainty.’ (2013). 1–176 (t.57) https://ebookcentral.proquest.com/lib/bangor/reader.action?docID=1414044 [Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- Brigitte Nerlich, Nelya Koteyko, a Brian Brown. “Theory and language of climate change communication.” Adolygiadau Rhyngddisgyblaethol Wiley: Climate Change 1.1 (2010): 97–110. https://onlinelibrary-wiley-com.ezproxy.bangor.ac.uk/doi/full/10.1002/wcc.2 [Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- Haydn Washington. ‘Climate change denial: Heads in the sand.’ Routledge (2013) 1–159. (Pp.89–90) https://books.google.co.uk/books?hl=en&lr=&id=snk1CLf9ZbYC&oi=fnd&pg=PR3&dq=climate+change+and+denial&ots=YgoZiboHov&sig=aFKj6SRE9_BFjBv2HlwYSkUl_Wo&redir_esc=y#v=onepage&q=McCright&f=false [Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- Coral Davenport, ac Eric Lipton. ‘Trump picks Scott Pruitt, climate change denialist, to lead EPA.’ The New York Times, 7 (2016). http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:wyincr1SHc8J:scholar.google.com/+Donald+trump+picks+scott+Pruitt,+climate+change+denialist+and+close+ally+of+the+fossil+fuel+industry+to+lead+Environmental+protection+agency+&hl=en&as_sdt=0,5[Cyrchwyd 26 Ebrill 2021]
- Brigitte Nerlich, Nelya Koteyko, Brian Brown. “Theory and language of climate change communication.”
Mae'r prosiect Tirwedd Llechi yn archwilio ymatebion emosiynol/lefelau ymlyniad wrth le pobl leol a thwristiaid i’r ardal o ganlyniad i’r cais llwyddiannus diweddar i fod yn Safle Treftadaeth y Byd UNESCO. Mae'n delio gyda'r pryderon ynglŷn â thwristiaeth gynaliadwy a allai fod gan pobl wrth symud ymlaen, yn enwedig gan fod Gogledd Cymru eisoes yn gyrchfan poblogaidd i gymryd gwyliau gartref. Bydd newidiadau mewn canfyddiadau o frandio lleoedd a thwristiaeth treftadaeth hefyd yn ddiddorol i’w harchwilio.
Cysylltiadau Defnyddiol
Beth yw swyddogaeth coedwigoedd mewn rheoli llifogydd yn naturiol yn y DU?
Mae ymchwil a gyhoeddwyd yn ddiweddar a gynhaliwyd gan Brifysgol Bangor a Forest Research yn adolygu’r wybodaeth gyfredol am swyddogaeth tiroedd coediog i reoli llifogydd yn naturiol yn y DU. Cyhoeddwyd yr adolygiad yn y cyfnodolyn WIREs Water (https://doi.org/10.1002/wat2.1541), ac mae’n archwilio’r dystiolaeth bresennol am swyddogaeth gwahanol fathau o orchudd coedwigoedd i reoli llifogydd yn naturiol.
Edrychodd yr awduron yn benodol ar bedwar math gwahanol o goetir: dalgylch, traws-lethr, gorlifdir a glannau afon, i bennu rhinweddau cymharol pob math a’u heffeithiolrwydd wrth liniaru risg llifogydd. Daethant i’r casgliad er bod dealltwriaeth dda o’r prosesau dan sylw a rhywfaint o dystiolaeth y gall coetir sydd wedi’i gynllunio a’i reoli’n ofalus liniaru risg llifogydd, mae’r data a gyhoeddwyd ar gyfer y sylfaen dystiolaeth hon ychydig yn denau. Gall hyn fod naill ai oherwydd yr amserlenni hir sydd eu hangen i gynnal astudiaethau cynhwysfawr neu fabandod cymharol yr ymchwil ar reoli llifogydd yn naturiol.
Fel yr eglura Matt Cooper, yr awdur arweiniol ac ymgeisydd PhD KESS 2 Dwyrain Cymru ym Mhrifysgol Bangor: ‘Credaf fod hon yn astudiaeth ddiddorol iawn i ateb yr hyn sy’n ymddangos yn gwestiwn syml iawn, “os oes gan ddyffryn goed i fyny’r ochrau, a fydd gan y nant ar y gwaelod lif llai ar ôl glaw trwm na phe bai yna ddim coed?”. Yr ateb greddfol wrth gwrs yw “ydy”, ond ar hyn o bryd prin iawn yw’r dystiolaeth feintiol am hyn ar gyfer llifogydd mawr, fel y dengys ein hadolygiad. Mae rheoli llifogydd yn naturiol yn cael tipyn o afael ac mae cynyddu gorchudd coedwigoedd yn ein dalgylchoedd yn un o’r strategaethau ar gyfer lliniaru’r risg o lifogydd. Mae ein hadolygiad yn nodi bod angen mwy o waith i fesur yn well yr effaith y gall gwahanol fathau o goetiroedd a’u lleoliadau ei chael ar rym llifogydd mewn dalgylchoedd.’
Ychwanegodd Dr Sopan Patil, Darlithydd mewn Modelu Dalgylchoedd a chyd-awdur y papur: ‘Mae llifogydd yn fater cymhleth ac mae’n effeithio ar bob un ohonom yn y DU. Er yr awgrymwyd y gellir defnyddio dulliau rheoli llifogydd yn naturiol, megis adfer gorlifdiroedd, rhwystrau sy’n gollwng, creu coetiroedd, a rheoli dŵr ffo, fel ychwanegiadau cost-effeithiol i’n hisadeiledd presennol i amddiffyn rhag llifogydd, nid oes dealltwriaeth lawn am eu heffeithiolrwydd ar gyfer lliniaru risg llifogydd. Mae ein hadolygiad yn tynnu sylw at yr angen am fwy o ymchwil ar ddefnyddio coetiroedd fel strategaeth rheoli llifogydd yn naturiol. Mae hyn yn arbennig o bwysig i’r DU, gan fod llunwyr polisi yn edrych yn gynyddol at atebion ar sail natur i liniaru effeithiau posibl newid yn yr hinsawdd.’
Dywedodd Dr Tom Nisbet, Pennaeth Gwyddorau Amgylchedd Ffisegol mewn Ymchwil Coedwigoedd ‘Disgwylir i’r newid yn yr hinsawdd arwain at fwy o lifogydd, gydag ychydig o dystiolaeth bod hyn eisoes yn digwydd. Mae gan goed a choetiroedd ran bwysig mewn helpu cymdeithas i addasu i fyd cynhesach, gan gynnwys rheoli risg llifogydd. Mae’r adolygiad hwn yn tynnu sylw at yr angen am ddatblygiadau pellach mewn dealltwriaeth a modelu i arwain plannu a rheoli coetiroedd yn y dyfodol yn well ar gyfer lliniaru llifogydd.’
Ariennir Matt gan Forest Research a KESS 2 Dwyrain Cymru:
Mae Ysgoloriaethau Sgiliau’r Economi Gwybodaeth (KESS 2) yn fenter sgiliau uwch i Gymru gyfan o dan adain Prifysgol Bangor ar ran y sector addysg uwch yng Nghymru. Caiff ei gyllido’n rhannol gan raglen Cydgyfeiriant Cronfa Gymdeithasol Ewrop Llywodraeth Cymru ar gyfer Dwyrain Cymru.
Forest Research yw prif sefydliad Prydain ar gyfer ymchwil coedwigaeth a chysylltiedig â choed ac mae ganddo enw da yn rhyngwladol am ddarparu tystiolaeth a gwasanaethau gwyddonol i gefnogi coedwigaeth gynaliadwy. Mae taflen ffeithiau ‘Newid yn yr hinsawdd, llifogydd a choedwigaeth’ ar gael yma: Taflen Ffeithiau Newydd: Climate change, flooding and forests – Forest Research’
@Forest_Research
Mae projectau ymchwil cyfredol yn cynnwys
Ariannwyd project “SEARCH” Cyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol: https://www.ukclimateresilience.org/projects/search-sensitivity-of-estuaries-to-climate-hazards/. Dywedodd y Prif Ymchwilydd Peter Robins: “Gall llifogydd y bu bron iddynt â digwydd yn y DU (Rhag-2013, Ionawr-2017) fod wedi bod yn waeth o lawer gyda newidiadau bach iawn yn ymddygiad ac amseriad glaw ar lefel y môr, er eu bod yn dal wedi achosi difrod a gostiodd £500M. Mae ugain miliwn o bobl sy’n byw ger aberoedd y DU yn arbennig o agored i lifogydd wrth i lefelau’r môr godi ynghyd â stormydd eithafol, glaw, cyfnodau poeth iawn a sychder sy’n mynd yn fwy dwys a thymhorol. Bydd SEARCH yn defnyddio arsylwadau yn y gorffennol a rhai newydd gyda rhagamcanion UKCP18 o law, tymheredd, llif afonol, ymchwydd storm a lefel y môr a gymhwysir i fodelau dŵr daear hydrodynamig cypledig i efelychu peryglon llifogydd. Bydd yn gwerthuso sut mae defnyddio rhagamcaniadau hinsawdd i ddeall effaith llifogydd, gan ddarparu data hanfodol am gorlifo a thebygolrwydd ar gyfer Asiantaeth yr Amgylchedd, Cyfoeth Naturiol Cymru a SEPA i nodi’r cymunedau mwyaf agored i niwed i lifogydd ac i reoli eu hadnoddau wrth ymateb i ddigwyddiadau.
Mae Mirko Barada yn fyfyriwr PhD a ariennir trwy Ymddiriedolaeth Cemlyn Jones, gan ddefnyddio data hanesyddol i archwilio risg llifogydd yn y dyfodol yn Ysgol Gwyddorau’r Eigion. Mae ymchwil blaenorol i risg llifogydd wedi canolbwyntio’n bennaf ar newidiadau i ffynonellau perygl llifogydd, megis lefel y môr yn codi neu ragolygon o law trymach yn y dyfodol. Yma, rydym yn defnyddio modelau rhifiadol i efelychu effaith derbynyddion yn y fframwaith risg llifogydd; trwy ddefnyddio data hanesyddol gallwn ddatblygu senarios o sut mae pobl a dŵr llifogydd yn rhyngweithio â’r amddiffynfeydd llifogydd i newid risg.
Mae Thomas Clough yn fyfyriwr PhD a ariennir gan Dŵr Cymru trwy gynllun Cronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop KESS, i archwilio risg llifogydd yn Ysgol Gwyddorau’r Eigion yn y dyfodol. Mae ymchwil blaenorol i risg llifogydd wedi canolbwyntio’n bennaf ar effaith senario llifogydd gan ddefnyddio maint gorlif neu uchder dyfroedd llifogydd. Yma, rydym yn defnyddio modelau o’r radd flaenaf o lif cefnfor i efelychu risg llifogydd yn seiliedig ar ansawdd dŵr.