Mae awyr artiffisial y nos yn fygythiad mawr i rywogaethau'r arfordir
Mae'r chwannen draeth (Talitrus saltator) yn gyffredin i arfordir Ewrop.: Credyd John Spicer, Prifysgol PlymouthMae ymchwil newydd yn awgrymu o bosib bod goleuadau artiffisial arfordiroedd y byd yn effeithio'n ddirfawr ar y rhywogaethau sy'n dibynnu ar y lleuad a'r sêr i chwilota am fwyd.
Mae creaduriaid fel y chwannen draeth (Talitrus saltator) yn defnyddio safle'r lleuad a disgleirdeb awyr naturiol y nos i lywio eu symudiadau yn y nos.
Fodd bynnag, mae astudiaeth gan Brifysgol Bangor a Phrifysgol Plymouth yn dangos bod golau artiffisial dinasoedd sydd sawl cilometr i ffwrdd (disgleirdeb artiffisial yr awyr) yn tarfu ar y creaduriaid bach sy'n defnyddio'r lleuad yn gwmpawd i deithio'n bell.
Mae hynny'n gallu peri iddynt fynd i gyfeiriad y môr ac i ffwrdd o'u bwyd, ac mae hyd yn oed yn gallu peri iddynt beidio â mentro allan i chwilota am fwyd o gwbl.
Mewn erthygl yn Current Biology, dywed ymchwilwyr y gallai hynny fod yn fygythiad amlwg nid yn unig i iechyd poblogaethau chwain y traeth ond hefyd i'r ecosystem ehangach, gan eu bod yn chwarae rhan bwysig yn chwalu ac yn ailgylchu algâu sy'n cael eu golchi i fin y traeth.
Cynhaliwyd yr astudiaeth fel rhan o'r project Effeithiau Golau Artiffisial ar Ecosystemau'r Arfordir (ALICE), a ariennir gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol.
Yn ogystal ag o'n trefi, gall y goleudau artiffisial hyn deillio o ffyrdd, pontydd a strwythurau eraill.Dr Thomas Davies, Darlithydd Cadwraeth Môr ym Mhrifysgol Plymouth (Y Deyrnas Unedig), yw uwch awdur a phrif ymchwilydd y papur ar broject ALICE. Dywedodd:
“Disgleirdeb yr awyr yw'r llygredd golau mwyaf eang yn ddaearyddol. Mae arolygon yn dangos y gellir ei ganfod ar hyn o bryd uwchlaw 23% o arfordiroedd y byd bob nos, ac o ystyried bod poblogaethau dynol yr arfordiroedd am ddyblu man lleiaf erbyn 2060 mae'r effaith yn siŵr o gynyddu. Mae ein canlyniadau ninnau'n dangos ei fod eisoes yn effeithio ar brosesau biolegol sy'n dibynnu ar oleuni'r awyr.
“Trwy broject ALICE, rydym yn gweld tystiolaeth gynyddol y gall llygredd golau o ddinasoedd arfordirol ddylanwadu ar rywogaethau morol sy'n byw ar draethau cyfagos, ar y glannau creigiog a hyd yn oed gwaelod y môr. Mae'r canlyniadau hynny'n dangos dylanwad goleuadau'r ddinas ar ecoleg yr arfordir yn bell i ffwrdd o'r canolfannau trefol agosaf. Maent hefyd yn dangos sut mae disgleirdeb artiffisial yr awyr yn effeithio ar rywogaethau eraill sy'n defnyddio'r lleuad yn gwmpawd i'w siwrneiau.
“Er bod ein dealltwriaeth o effeithiau goleuadau stryd ar natur wedi gwella’n aruthrol, anwybyddwyd disgleirdeb artiffisial yr awyr i raddau helaeth. Mae angen gwneud mwy o waith ar fyrder i lawn ddeall yr effaith ar yr amgylchedd naturiol."
Ychwanegodd Stuart Jenkins, Athro Ecoleg y Môr yn Ysgol Gwyddorau Eigion Prifysgol Bangor ac un o gyd-awduron yr astudiaeth:
“Mae’n hawdd anghofio pa mor ddylanwadol yw'r lleuad wrth arwain symudiadau llawer o organebau. Fodd bynnag, rydym yn sylweddoli fwyfwy ein bod o bosibl yn lleihau gallu anifeiliaid i lywio trwy darfu ar batrymau goleuadau'r nos. Mae’r ymchwil newydd hwn ar lannau'r gogledd yn dangos yn glir y gall lefelau isel iawn o olau artiffisial effeithio'n ddirfawr ar rywogaethau morol yr arfordir.”
Mae'r chwain traeth yn gyffredin ar arfordiroedd Ewrop ac mae'n treulio'r dydd o dan y tywod ar ddyfnder o 10-30cm, ac mae'n dod allan yn y nos i fwyta gwymon sy'n pydru a malurion eraill.
Ar gyfer yr astudiaeth hon, bu ymchwilwyr yn monitro poblogaeth chwain traeth Porth Trecastell yn y gogledd (Cymru), man naturiol dywyll, dros 19 o nosweithiau rhwng Mehefin a Medi 2019.
Buont yn arsylwi ymddygiad bron i 1,000 o unigolion o dan amryw o gyfnodau'r lleuad a thywydd amrywiol, cyn cyflwyno golau artiffisial a oedd yn efelychu dwyster a lliw disgleirdeb yr awyr mewn trefi a dinasoedd o amgylch arfordir y Deyrnas Unedig.
Dangosodd y canlyniadau fod disgleirdeb artiffisial yr awyr yn ei gwneud hi'n llai tebygol y byddai'r creaduriaid yn mudo o dan y lleuad lawn ac awyr glir, ac yn ystod y lleuad newydd waeth faint o gymylau sydd.
Heb y disgleirdeb artiffisial yn yr awyr, a'r lleuad yn llawn a'r awyr yn glir, byddent yn symud tua'r lan yn ôl y disgwyl i chwilota am fwyd. Fodd bynnag, a'r disgleirdeb artiffisial yn yr awyr yn ystod yr un cyfnod lleuad a'r un amodau o ran y cymylau, roedd eu symudiadau'n llawer mwy dryslyd.
Nod project ALICE yw ymhelaethu ar yr astudiaeth hon trwy fonitro nifer cynyddol o rywogaethau yn ogystal â gweithio gyda sefydliadau cadwraeth, y diwydiant goleuadau, y diwydiant acwariwm a dyframaeth, a'r cyhoedd i gynyddu ymwybyddiaeth o'r mater.
