Gwyddonwyr yn dweud ein bod â digon o dystiolaeth i gytuno ar weithredu byd-eang ar ficroblastigion

Yn ôl adroddiad newydd, mae gwyddoniaeth wedi darparu mwy na digon o dystiolaeth i lywio ymagwedd gyfunol a byd-eang i fynd i'r afael â lledaeniad parhaus llygredd plastig.

Mewn erthygl yn y cyfnodolyn Science, dywedodd grŵp rhyngwladol o arbenigwyr bod mwy o angen nawr nag erioed o’r blaen am weithredu byd-eang i fynd i'r afael â phob math o falurion plastig a microblastigion.

Yn eu barn nhw, mae’n amlwg nad yw’r ddeddfwriaeth genedlaethol bresennol yn unig yn ddigon i fynd i’r afael â’r her, ac mae Cytundeb Llygredd Plastig y Cenhedloedd Unedig – a fydd yn destun ei bumed rownd o drafodaethau ym mis Tachwedd 2024 – yn cyflwyno “cyfle diriaethol” camau gweithredu rhyngwladol ar y cyd.

Fodd bynnag, er mwyn i gytundeb o'r fath fod yn wirioneddol effeithiol, mae angen iddo ymrwymo i leihau faint o blastig sy’n cael ei gynhyrchu ar y cyfan, yn ogystal ag ymrwymo i fesurau i leihau allyriadau a rhyddhau gronynnau microblastigion drwy gydol cylch bywyd plastig. Ychwanegodd yr ymchwilwyr y gallai methu â gwneud hynny gyflwyno “risg uchel o ddifrod amgylcheddol na ellir ei wrthdroi”.

Ysgrifennwyd yr erthygl i nodi 20 mlynedd ers yr astudiaeth gyntaf erioed, a gyhoeddwyd hefyd yn y cyfnodolyn Science, i fathu'r term microblastigion er mwyn disgrifio'r darnau microsgopig o blastig yn ein cefnfor.

Arweiniwyd y ddwy astudiaeth gan yr Athro Richard Thompson OBE FRS, sef Pennaeth yr Uned Ymchwil Sbwriel Morol Rhyngwladol ym Mhrifysgol Plymouth, a chydlynydd y Gynghrair Gwyddonwyr dros Gytuniad Plastigion Effeithiol.

Fe’i gyd-hysgrifennwyd gan arbenigwyr mewn bioleg môr, cynaliadwyedd, seicoleg amgylcheddol, polisi plastig byd-eang, ac asesu risg, o: Brifysgol Plymouth, Prifysgol Bangor; EA - Earth Action (y Swistir); Prifysgol Fienna (Awstria); Prifysgol Wollongong (Awstralia); a Phrifysgol Wageningen (Yr Iseldiroedd).

Dywedodd yr Athro Thompson: “Ar ôl 20 mlynedd o ymchwil, mae tystiolaeth glir o effeithiau niweidiol o achos llygredd microblastigion ar raddfa fyd-eang. Mae hynny’n cynnwys niwed ffisegol i fywyd gwyllt, niwed i gymdeithasau a diwylliannau, a sylfaen dystiolaeth gynyddol o niwed i fodau dynol. Yn ogystal â hynny, mae microblastigion yn halogion parhaus, sy’n golygu unwaith y maent yn dod i’r amgylchedd, mae bron yn amhosibl cael gwared arnynt. Mae rhai pethau sy’n anhysbys o hyd, ond yn ystod yr 20 mlynedd ers ein hastudiaeth gyntaf, mae swm y plastigion yn ein cefnforoedd wedi cynyddu tua 50%, gan bwysleisio ymhellach yr angen brys i weithredu.”

Ers cyhoeddi'r astudiaeth gyntaf yn 2004, amcangyfrifir bod 7,000 o astudiaethau ymchwil wedi'u cynnal ar ficroblastigion, gan ddarparu tystiolaeth sylweddol yn eu ffynonellau a'u heffeithiau, yn ogystal â datrysiadau posibl.

Mae microblastigion wedi'u canfod ym mhedwar ban byd, mewn dros 1,300 o rywogaethau dyfrol a daearol, yn y bwyd a'r ddiod yr ydym yn eu bwyta a’u hyfed, ac ym meinweoedd ac organau lluosog y corff dynol.

Amcangyfrifir bod hyd at 40 megatunnell o allyriadau microblastigion yn cael eu rhyddhau i'r amgylchedd y flwyddyn, a gallai’r ffigur hwn ddyblu erbyn 2040. Mae rhagfynegiadau felly’n awgrymu niwed amgylcheddol posibl ar raddfa eang wrth symud i'r ganrif nesaf.

Mae Dr Winnie Courtene-Jones, yn ddarlithydd yn Ysgol Gwyddorau Eigion Prifysgol Bangor, a chydawdur y papur sy’n seiliedig ar ymchwil a wnaeth yn ystod ei chyfnod ym Mhrifysgol Plymouth. Mae hi bellach yn parhau â’i gyrfa academaidd ym Mhrifysgol Bangor, ac ar fin gwneud ymchwil pellach yn yr un maes.